por Ricardo García Zaldívar
Foron largos anos de expansión dun casino financeiro que, reforzado pola xeneralización do pensamento neoliberal entre os gobernos dos países máis ricos, acabou impoñendo a súa lóxica especulativa en toda a sociedade. Ata o punto de conseguir que, xusto antes de que se producise o crack bancario e financiero de Wall Street, o volumen de transaccións financeiras anuais no mundo pasase de ser 25 veces o PIB mundial a mediados dos noventa a representar 70 veces a riqueza do planeta.
Pero foi esta crise, que axiña se transformou en sistémica, a que empezou a cambiar pouco a pouco a relación de forzas entre defensores e contrarios a gravar as transaccións financeiras. O tsunami que fixo tambalear o mundo das finanzas no 2008 posibilitou polo menos que en 2011 a Comisión Europea aprobara a proposta de crear un imposto para toda a UE “aplicable ás operacións con instrumentos de investimento entre institucións financeiras, sempre que cando menos unha das partes tivese a súa sé na UE”.
O mecanismo de Cooperación Reforzada previsto nos Tratados europeos permitiu que 11 países, España entre eles, se comprometeran en 2014 a poñer en marcha un imposto ás transaccións financeiras (ITF) común a todos eles. Un imposto que ampliaba ás operacións contempladas na proposta inicial de Tobin dirixida exclusivamente ás divisas. Pero a forte presión exercida dende as elites financeiras lideradas pola City de Londres conseguiu entorpecer ano tras ano o proceso, conseguindo que a iniciativa comunitaria dun ITF permanecera sen ver a luz.
Hai razóns para pensar que este pode ser o ano en que Wall Street e os grandes fondos de inversión especulativos perdan a batalla na súa xa larga ofensiva para impedir que se graven as transaccións financeiras.
Porén, o 2021 pode ser o ano no que empecen a cambiar as cousas. En primeiro lugar, porque dende o 16 de xaneiro España está aplicando un ITF parecido ao que Francia e Italia introduciron hai anos, o que pode ser contemplado como un paso importante que deixa a porta aberta á introdución de medidas de maior alcance con sucesivas reformas do novo imposto. Sempre é máis difícil introducir un novo imposto que melloralo despois.
O 2021 é tamén o ano no que a presidencia portuguesa do Consello da UE moveu ficha no pasado mes de febrero ao plantear o relanzamento das discusións entre os 27 Estados membros sobre o imposto comunitario ás transaccións financeiras, avogando por un nivel mínimo de harmonización no relativo á súa aplicación. A proposta portuguesa non pretende impedir que os Estados membros que xa introduciron un ITF cunha base impoñible máis ampla poidan preservalo, nin poñerlles trabas aos estados que desexen implementar unha evolución máis rápida do ámbito de aplicación.
O que suxire é que se traballe para aplicar en Europa un ITF máis próximo ao italiano, que inclúe os derivados, recordando a sentenza do Tribunal de Xustiza da UE de abril de 2020 que confirmou que o enfoque italiano de gravar os derivados financeiros é efectivamente compatible coa lexislación da UE. A City de Londres xa non está na Unión Europea e non pode por iso entorpecer a iniciativa portuguesa, o que non impide que se produzan fortes presións dende varios países tentando tumbala.
Xa que logo, é o momento de forzar a máquina e intensificar a movilización da cidadanía europea para conseguir un ITF contra a especulación financeira que, ademais da compravenda de acción, contemple como feito impoñible as transaccións de divisas -que moven diariamente 6,6 billóns de dólares no mundo, e que segundo o Banco de España creceron un 25% entre 2016 e 2019 no noso país-. E sobre todo, as operacións do xigantesco mercado descontrolado dos derivados que, por tratarse das transaccións máis frecuentes, son as que xenerarían a maior cantidade de recursos fiscais se fosen gravadas.
Sen esquecer tampouco atacar as operacións de alta frecuencia (HFT), esa práctica na que milleiros de transaccións financeiras bursátiles se realizan en fraccións de segundo a través de sistemas electrónicos automatizados conectados en rede, que provocan unha elevada volatilidade dos mercados financeiros e favorecen a aparición repentina de cracks e crises bursátiles.
Porén, o 2021 podería ser o ano no que o ITF dese un grande salto non só en Europa, tamén nos Estados Unidos. No pasado febreiro, Peter DeFazio, parlamentario demócrata da Cámara de Representantes, iniciou a tramitación no Congreso estadounidense dunha Lei de Impostos de Wall Street (Wall Street Tax Act) que contempla crear un novo imposto sobre as transaccións financeiras, dirixido a reducir o comercio especulativo e a volatilidade nos mercados financeiros. Unha iniciativa federal que se desenvolve de maneira paralela a outra no Estado de Nova Iorque, onde o deputado Phil Steck vén de presentar un Proxecto de Lei dun imposto á Transferencia de Accións (ITA) que impacta de cheo na actividade de Wall Street. O imposto existe en realidade dende 1905, pero en 1979 a Bolsa de Nova Yorque conseguiu neutralizalo ao forzar a introdución dun “reembolso” do 100% da cota resultante. Por iso, o que propon a Lei de Steck é simplemente a eliminación do reembolso.
Hai, pois, razóns para pensar que 2021 pode ser o ano en que Wall Street e os grandes fondos de inversión especulativos perdan a batalla na súa xa larga ofensiva para impedir que se graven as transaccións financeiras.
Ricardo García Zaldívar é Coordinador do Consello Científico de Attac-España
