1. O fracaso do bibloquismo
Por máis que os medios quixesen introducir suspense nas pasadas eleccións galegas, o certo e verdade é que os votantes responderon unha vez máis facendo gala dunha abraiante regularidade, coma se as maiorías absolutas do PP formasen xa parte da paisaxe de Galicia.
A falta de maior sorpresa, unha das cousas que chama a atención das pasadas eleccións foi a estratexia seguida polos socialistas, tanto máis se temos en conta a traxectoria declinante que lles precede, desde a perda da Xunta en 2009. En principio, a estratexia bibloquista (esquerda contra dereita) seguida por Pedro Sánchez deu bos resultados ao PSOE alí onde este era hexemónico dentro do seu bloque. É verdade que o teórico inicial do bibloquismo foi Pablo Iglesias, pero non o é menos que foi precisamente esa estratexia a que acabou con el, á vez que servía a Pedro Sánchez para absorber o voto de Unidas Podemos, primeiro, e dos independentistas, máis recentemente.
En suma, o bibloquismo reforza ao partido hexemónico da esquerda, pero isto mesmo facíao contraindicado no caso de Galicia, unha vez que o BNG conseguira o sorpasso nas eleccións autonómicas de 2020 e podía servirse, por tanto, do voto útil.
En tanto que, doutra banda, a estratexia do bibloquismo a nivel nacional serviu para xerar tensións no bloque de centro-dereita, agudizando a división do voto entre PP e Vox, isto mesmo facíase ineficaz no caso de Galicia, por canto só serve para reforzar o peche de filas do bloque conservador en torno ao PP e taponar calquera fuga electoral a Vox, que segue sendo irrelevante.
En consecuencia, a estratexia dos socialistas en Galicia tivo efectos asimétricos, reforzando, por unha banda, ao PP fronte a Vox, en tanto que debilitando ao PSOE fronte ao BNG.
2. A enquisa postelectoral do CIS
A continuación, vou presentar datos das devanditas eleccións a partir da enquisa postelectoral do CIS, empezando polas transferencias de voto rexistradas entre as eleccións xerais do 23-J e as pasadas do 18-F, tendo en conta que a súa proximidade temporal (apenas seis meses de diferenza) e a similitude nos niveis de participación (apenas seis puntos de diferenza) facilitan a comparación entre ambas.
Tal como se pode observar na táboa, o PP conseguiu manter o nivel de apoio do 23-J a pesar da caída de participación, de tal maneira que con eses mesmo 700 mil votantes pasou de ter o 43,5% do voto efectivo ao 47,4%, o que lle permitiu asegurarse a maioría absoluta no Parlamento galego. Para iso retivo o 84% dos que lle votaban o 23-J (586 mil), aos que engadiu 28 mil votantes do PSOE e 22 mil de Vox (o resto ata chegar ao 700 mil foron votantes mobilizados desde a abstención).
Por contraste, a taxa de fidelidade do PSdG esborrallouse nesta ocasión por baixo do 40%, ata o punto de que a transferencia de votantes ao BNG foi case tanta (177 mil) como o voto que conseguiu reter (179 mil), unha sangría sen precedentes.
Pola súa banda, o BNG non só retivo o 86% dos seus votantes (131 mil), senón que conseguiu atraer os citados 177 mil socialistas e 106 mil votantes de Sumar, o que deixaba a esta última formación fóra de xogo. Con estas premisas, a conclusión parece sinxela: así como o bibloquismo facilitou o voto útil non só a favor do PSOE nas eleccións xerais do pasado verán, senón tamén do seu socio de goberno (Sumar), que obtivo o 10,9% dos votos, o que deixou ao BNG como cuarto partido (9,5%), esa mesma estratexia serviu para catapultar ao BNG por encima do 30% uns meses máis tarde, á conta do PSdG (que perdeu máis da metade dos votos e un terzo da súa representación) e de Sumar, que quedou sen representación, ao quedar por baixo do 5%.
É verdade que os votantes cambian cada vez con máis facilidade o seu voto segundo o tipo de elección, pero, sendo así, non sería máis lóxico que os partidos adaptasen á súa vez a estratexia ás expectativas e demandas cambiantes dos seus votantes?
3. Cambios de perfil electoral
Unha vez cuantificadas as transferencias de voto, a pregunta que xorde a continuación é en que medida modifican o perfil sociodemográfico dos votantes dos distintos partidos e, en particular, dos partidos de esquerda, que son os máis afectados polos devanditos transvasamentos. Más concretamente, vou facer unha tripla comparación, segundo que nos fixemos nos votantes que permaneceron fieis tanto ao PSdG como ao BNG (o que podiamos chamar o núcleo duro de ambos os partidos) ou nos fixemos nos votantes duais (os transferidos do PSdG ao BNG). Para iso voume servir dalgúns dos trazos distintivos que aparecen na enquisa do CIS, como son a ideoloxía, a idade, o sexo, o nivel de estudos e a lingua materna.
Desde esta perspectiva, convén ter en conta, polo momento, que o perfil sociodemográfico do núcleo duro do BNG vén dado por: 1) ter o galego como lingua materna; 2) ter un nivel de estudos claramente por encima da media; e 3) a masculinización (algo tamén observable nas enquisas preelectorais de Sondaxe). Obviamente, todos estes trazos víronse alterados en maior ou menor medida coa chegada de votantes socialistas e de Sumar, ata o punto de que o terceiro destes trazos diluíuse, pois, por contraste co núcleo duro do BNG, o electorado procedente do PSOE e de Sumar está lixeiramente feminizado.
A segunda cuestión a responder é en que medida os votantes chegados desde o PSE ao BNG se distinguen dos votantes socialistas que permaneceron fieis. Neste sentido, o que distingue aos primeiros é: 1) son máis novos, o que deixa ao PSOE cun electorado cada vez máis envellecido; 2) se autositúan máis á esquerda; e 3) teñen en maior medida o galego como lingua materna.
___
Nota metodolóxica: estes perfís están obtidos mediante modelos de regresión que estiman o efecto de cada unha das variables sobre o voto. En consecuencia, os resultados non teñen por que coincidir cos que se observan nos cruces de variables que facilita o CIS. Así mesmo, a nosa táboa de transferencias tampouco coincide coa que facilita o CIS, tendo en conta que está ponderada por recordo de voto.
