por Rafael A. González García
Hai uns días, en neste mesmo medio, escribía sobre se habería ou non unha cuarta onda da pandemia, e a risco do erro científico que pode producirse cando se trata de variables científicas e comportamentos humanos, a miña resposta foi un si claro. Pois ben, o manteño, máxime cando despois da baixada clara e aparentemente contundente, levamos dous días de estancamento. E aínda que entramos nunhas datas con control en todas as CCAA, agás Madrid, e a condición aceptada de Canarias e Baleares, e que practicamente desde o 17 de marzo ata o 9 de abril, por San José e Semana Santa, haberá maiores límites comunitarios e peche da mobilidade, a necesidade case incontrolable, polo visto, de saír á rúa, de relacionarnos, para comer con familia e amigos, aínda cumprindo as normas de número, parecen indicar que a onda, que partirá non de números tan baixos como a anterior, aparecerá e volverá danar o noso Sistema Sanitario. Pero é necesario saber, como dixen no meu anterior artigo, que hai variables científicas que poden mellorar os datos – de mellorar o dano causado polo virus, cos tratamentos novos, persoas xa con Ac por vacinación aínda que sexa cunha soa dose 50% de eficacia, por pasar o virus con ou sen sintomas- e isto fará que, aínda que o número de infectados sexa elevado, as mortes, os accesos a UVIs e os danos crónicos que ata o de agora deixaron as outras ondas, serán moitos menores. En concreto, esperanza.
Poñemos agora moita énfase nas vacinacións, e esa é a solución, alcanzar ese número de vacinados que faga que o virus non poida expandirse por falta de elementos aos que atacar, aquilo que chamamos inmunidade de grupo ou de rabaño, e que universalmente se fixou na contorna do 70% da poboación. España conta a día de hoxe con 46.500.000 habitantes, polo que habería que ter vacinados ao 70% que serían uns 32.500.000 habitantes, aínda que o ideal sería vacinar ao 100%, nenos incluídos malia do seu baixo risco. O profesor Melis da universidade Carlos III demostra nun atinado estudo estatístico que para que a inmunidade de rabaño se consiga en setembro, como protocolizou o Goberno, habería que situarse en 180.000 doses diarias. Pois ben, o 6 de marzo alcanzamos 220.000 doses/día, o 10 de marzo inxectáronse 192.000 doses, o 11marzo 133.000 e o 12 chegouse ás 180.600 doses/día. Parece pois que si podemos cumprir o obxectivo, aínda que estas próximas semanas,son claves para manter este ritmo, e elevalo desde abril, necessitando para iso que non inflúa nin o número de días festivos nin os problemas doutro ámbito das CCAA para organizar un sistema de vacinación masivo e seguro, en estadios de fútbol, pavillóns deportivos, recintos feirais, etc,. Non conseguilo sería un fracaso político en defensa da saúde dos seus habitantes.
Apunto uns sinxelos datos aclaratorios: se en todo o noso país dispuxésemos en total de dous grupos de 5.000 profesionais para vacinar (militares, médicos/ as de primaria, especializada ou privada, enfermeiros/as públicos ou privados, practicantes, farmacéuticos,etc,), tan difícil sería conseguilo entre todo o país? Unha quenda de 5.000 pola mañá e outra quenda de tarde con outros 5.000 (segue sendo non tan inimaxinable), obteriamos 10.000 profesionais que a 30 doses por quenda (calculado como moi posible en 8 horas de traballo, incluíndo a preparación), en total poderíanse poñer 300.000 doses, case o dobre do que o profesor Melis calculaba se utilizará, xa o adianto, será que non hai doses de vacinas para iso. Pero sabemos que si e que en abril debe mellorar.
As vacinas das que dispoñemos
Que vacinas temos? Este é o gran debate que está presente na prensa a respecto da pandemia. Vacinas producidas por diferentes farmacéuticas dispoñemos de tres, Pfizer -RNA da pandemia modificado para producir exclusivamente unha proteína S que é a que utiliza o virus para unirse ás nosas células e producir Ac contra ela-, Moderna, co procedemento exactamente igual á anterior, e cunha soa diferenza, que esta última para a súa conservación, aínda necesitando temperaturas moi baixas, precisa a metade que a temperatura negativa de Pfizer, coa complexidade de conservación e transporte, e por último a Oxford Astrazeneca -de virus modificado e atenuado para producir Ac fronte ao vírus-.
Pfizer é a máis abundante no noso país, pois a compra na UE (Unión Europea) fíxose por contrato e por 300 millóns de doses e 300 millóns máis desde abril do 2021, das que España recibirá 52 millóns,. Aquí xa aparece un factor importante, a compra centralizada, pois coa competencia despiadada que xa se prevía, se España tivese que mercalas pola súa conta, non sería precisamente das do primeiro grupo en adquirilas, nin na cantidade anteriormente citada, e o problema de abastecemento sería moito maior. Da vacina Moderna, Europa adquiriu tamén 300 millóns de doses, E falamos dunha terceira vacina, a Astrazeneca, moi discutida porque entre as súas probas de eficacia e seguridade non se incluíu ao grupo de maiores de 55 anos, polo que moitos países, España entre eles, non a pon a persoas do grupo de idade superior; pero ademais, e está por demostrar, recentemente nalgúns países (Italia, Noruega, Dinamarca) producíronse queixas sobre reaccións adversas moi graves -é certo, é guerra comercial?- , algo que só a ciencia e os estudos dos efectos adversos (trombos) por organismos independentes poderá demostrar, dado que os devanditos efectos non superan a proporción dos mesmos na poboación xeral.
O certo é que Pfizer, Moderna e Astrazeneca, como todas as vacinas que nos puxemos na nosa vida e despois de 1,5 millóns de vacinados completos (dúas doses) en España, só o 0,2% do total de Pfizer (Ministerio Sanidade) tiveron efectos adversos do tipo, malestar, febre, dor local, etc, e un 0,33% das persoas vacinadas con Moderna e Astrazeneca. En definitiva, o máis importante é saber que en toda Europa o número de efectos adversos graves (anafilaxia) foi de 5-10 casos por millón de vacinados, o que xustifica claramente a relación custo/beneficio e nega argumentos aos anti vacinas.
O outro debate: hai suficientes vacinas?
Hai suficientes vacinas?. O outro debate. Non podemos negar que desde o 17 de xaneiro e ata o 7 de febreiro, a escaseza foi numericamente real, pero desde entón cada sete días estamos a recibir preto do millón de doses semanais e, en principio ata hoxe distribuíronse 6.655.195 doses e puxéronse 5.172.106 doses en total,. Con esta marxe, entre distribuídas e administradas, pode subirse o ritmo actual pois, como di o economista Juan Torres (Público 12/3/21) “só se está utilizando un 43% da capacidade que hai no mundo para producir as vacinas xa aprobadas”, e non esquezamos o compromiso con Pfizer de que chegarán outros 300 millóns de doses desde abril, con baixo risco de estender o bloqueo que xa fixeron Italia e Francia a toda Europa para non deixar saír as vacinas producidas no noso territorio a ningún país fóra da UE.
Quédanos, con todo, algo que discutir a respecto de como pode mellorar ou empeorar isto tendo en conta as variables económicas e variables científicas. Empecemos polas primeiras: a da guerra industrial. Para garantir un éxito polo seu esforzó, as farmacéuticas asinaron a contratación de miles de millóns de doses, pero sen calcular,non xa a produción, que si a tiñan prevista ou sabían como poder conseguila, senón o transporte, e o que é peor, a posibilidade de mellorar os beneficios especulativos, porque se un país ten a produción maioritária, ben pode non querer repartir o prometido ata ter a toda a súa poboación cuberta. Máis ainda, botando contas e preguntándose por que se o seu contrato mil millonario era a cinco euros por dose e agora hai outro cliente que paga a vinte euros por dose, non pode optar por este último. A especulación forza um panorama de risco á hora de cumprir os compromisos de vacinación da poboación.
Pero afortunadamente tamén hai variables positivas, políticas e científicas, que contribúen a que teñamos esperanza de acadar canto antes a “normalidade”. Contaremos nos próximos días com dúas novas vacinas, Janssen e Sputnik, que van conseguir o prácet da Axencia Europea do Medicamento, o organismo que é o gran garante da seguridade e eficacia das vacinas, coa novidade de que se trata de dúas vacinas monodose -quen se vacine com elas non necessitará dunha segunda dose para acadar unha proteción real-. Xa que logo, a ninguén se lle escapa o feito de que se van acurtar moito os tempos para chegar antes aos 30 millóns (para a inmunidade de grupo) ou aos 90 millóns de inmunidade total, que sería moito mellor.
E unha cuestión final. Non esquecer a obriga moral e ética de que os países com possibilidades económicas habemos de garantir doses suficientes a aqueles que non dispoñen delas. Ou nos salvamos todos, ou o vírus acaba con nós. Como di Vicente Navarro em Pensamento Crítico (marzo 2021) “mentres dure a pandemia, o copyright (patente) debe quedar en suspenso, de maneira que calquera país poida producir” vacinas. Esta o a única solución, de xustiza social. Do contrario, produciríase o que se podería calificar de xenocidio sanitario.
Rafael Alberto González García é Médico Bioquímica e Microbiología. Máster en Saúde Pública. Máster en Administración Sanitaria.
