ANA PONTÓN, deputada e portavoz nacional do BNG
“O futuro do país debe asentar en igualdade, innovación e identidade”
Texto Francisco Cortez-Lobâo Sineiro
Vísperas do 40 aniversario da intentona golpista. “Hai moitas dúbidas -asegura- sobre cal foi o papel da Monarquía española no 23F”. A entrevista con Ana Pontón, deputada e portavoz nacional do BNG, ten lugar no seu despacho do Parlamento. Non refuga ningunha cuestión de actualidade. Está en política desde que entrou a militar con 16 anos en Galiza Nova. Afianzou a súa vocación licenciándose en Ciencias Políticas. E, coñecedora como poucas da intrahistoria e a evolución en zigzag do nacionalismo democrático, asumiu no 2016 o encargo asambleario de remontar a caída electoral que a súa organización padecera, entre rupturas, cando renxían as bisagras do espazo político de esquerdas a conta da que se deu en chamar nova política. Tras catro anos de resistencia activa, o encargo transformouse en realidade: lidera desde o 2020 a oposición galega a Núñez Feijóo.
Veñen de presentar o proxecto ‘Xerar Futuro GZ Next”. Cales son os eixos?
Estamos a vivir un momento de inflexión no que moitos problemas que o país xa tiña se aceleran nesta crise. É necesario darlles unha resposta de futuro. As decisións políticas de hoxe van marcar a Galiza das próximas décadas e temos a obriga de pór sobre a mesa un proxecto alternativo. Ata o de agora temos a un PP que o que fai é propaganda en torno a un tema tan serio. Nós facemos unha proposta rigorosa e con razóns de futuro para modernizar o país e utilizar estes recursos extraordinarios. E sabendo que a Galiza do futuro ten que aproveitar todo o potencial e capacidades que temos aquí. Á vez, debemos sacar leccións desta crise, e o que esta crise nos di é que debemos reforzar os servizos públicos e a sanidade, así como cambiar o modelo de coidados. Cremos que debemos utilizar estes fondos nese sentido.
Concíbese xa que logo Europa como unha oportunidade para Galiza?
Nós sempre tivemos unha vocación europeísta, dende a crítica ao que significa o actual proxecto da UE. Neste momento estes son os fondos existentes, aínda que non agochamos que nos preocupa a posibilidade de novos recortes en dereitos sociais vinculados aos mesmos fondos. Pero creo que son dous debates distintos: é evidente que resultan necesarios recursos para a reactivación económica e os que hai agora dispoñibles son os Next Generation. Nós non queremos perder ese tren, nin que Galiza quede parado vendo pasar as oportunidades por diante de nós e aos demais avanzar. Hai que actuar con realismo.
Van levar a proposta ao Parlamento. Sen embargo, nestes últimos 12 anos o Goberno galego non se caracterizou por integrar propostas da oposición…
Nós temos unha responsabilidade como forza política comprometida con Galiza: pór sobre a mesa alternativas para sacar adiante o país. Xa veremos cal é a resposta do PP. Este vai ser o elemento central que levemos a debate na Comisión de Reactivación, e facémolo coa vontade de dar o mellor de nós durante o tempo de crise. O último ano, antes, durante e despois da campaña electoral, pedín un grande acordo de país para saír da crise. Imos traballar con propostas en serio para que o país teña futuro. O que non podemos permitir é que o futuro sexa como a auga que se nos cae entre as mans. Necesitamos realmente unha alternativa sólida, e non a vemos. Ante a inacción do Goberno, nós facemos propostas en positivo para sacar a Galiza adiante. É certo que o Partido Popular non parece, ata o momento, apostar nin polo diálogo nin por un grande acordo do país, pero esa é a súa responsabilidade, e máis nun contexto coma este.
O criterio economicista utilizado por Feijóo, como o que empurraba a “salvar o Nadal”, provocou un desastre en termos de vidas humanas e no ámbito económico. O balance desta terceira onda é demoledor. A metade das vítimas de COVID-19 en Galiza concéntranse en tres meses.
É tamén un momento complicado para o autogoberno, xa que a crise puxo en cuestión a descentralización de competencias. É unha fiestra de oportunidade para que discursos coma o do BNG callen socialmente ou pola contra dificúltao?
A pandemia deixa en evidencia que temos necesidade de ter maior capacidade para poder afrontar os problemas que temos como sociedade. Chámame a atención ver a Feijóo queixarse de que non temos Policía propia, cando temos unha lei dende hai anos que non se desenvolveu. El é responsable, por tanto, de non ter un mecanismo que hoxe vemos importante para responder a este momento. Estamos vendo como a falta de recursos fiscais se volve contra nós nunha situación de crise coma esta. As circunstancias poñen de manifesto que necesitamos un autogoberno máis forte para poder protexer mellor á nosa sociedade e darlle unha resposta a esta crise. Lamentablemente, o que temos na Xunta é un Goberno ocupado por persoas que non confían no autogoberno, e por un Feijóo a quen o único que se lle dá ben é botar balóns fóra. Durante a primeira onda da pandemia, cando o Goberno central dispoñía de todas as competencias tiña solucións máxicas para todo, pero cando tivo que asumir as súas responsabilidades vemos a un Feijóo na retagarda que segue tentando culpar ao Goberno central da situación sen asumir as súas responsabilidades na xestión desta crise. Estamos ante unha disxuntiva complicada: temos un goberno que nin acredita no país nin confía no autogoberno, e que está a xestionar dunha maneira moi deficiente esta crise.
O BNG pediu un confinamento logo do Nadal. Non temen que esas reclamacións en solitario sexa lesivas para o partido?
Neste momento está por diante preservar a vida e a saúde das persoas. Non podemos poñernos de perfil nunha crise así como está a facer o goberno de Feijóo. Sería unha auténtica irresponsabilidade. Se algo nos está a ensinar esta pandemia é que a prioridade ten que ser salvar vidas. Pero é que ademais fracasou estrepitosamente ese falso dilema que contrapuña salvar vidas a salvar a economía. Para salvar a economía, a medida máis importante é controlar a pandemia. O efecto das medidas do goberno de Feijóo nesta e na segunda vaga teñen un efecto económico moi parecido a un confinamento, pero cun custe moito máis alto dende o punto de vista sanitario. O criterio economicista, como o que empurraba a “salvar o Nadal”, provocou un desastre en termos de vidas humanas e no ámbito económico. O balance desta terceira onda é demoledor. A metade das vítimas de COVID-19 en Galiza concéntranse en tres meses. Cantas vidas se terían salvado? Non me gustaría verme na situación de poder salvar vidas e non facelo. Esa é a pregunta que se tiñan que facer. E, lamentablemente, tanto o Goberno galego como o central antepuxeron outros intereses. Eu creo que este é un debate ético que como sociedade temos que dar.
Ao fío dos debates éticos: debería a Xunta asumir o custe político da vacinación irregular da alcaldesa de Boimorto, María Jesús Novo, ou a conselleira delegada de DomusVi, Josefina Fernández?
“O que vexo é un goberno galego convertido no axente comercial de catro multinacionais que se acaben distribuíndo os fondos Next Generation, no canto de que cheguen á economía produtiva, á pequena e mediana empresa, autónomas e autónomos do país… Aquí imos vivir, se non o remediamos, unha segunda grande estafa”.
O responsable das vacinacións da alcaldesa de Boimorto e da conselleira delegada de DomusVi é a Xunta de Galiza. E no canto de asumir que iso foi un erro, e tremendamente insolidario, amparou ese tipo de comportamentos. Se é deleznable que unha persoa se cole para vacinarse cando esa vacina non chegou aínda a colectivos de risco, máis inconcebible resulta en termos éticos que este comportamento conte co aval do goberno e do presidente da Xunta. Están xustificando a vacinación dunha alcaldesa do PP e unha alta directiva dun grupo como DomusVi, un dos grupos en cuxos centros máis impacto tivo a COVID e máis persoas morreron nos seus xeriátricos. O PP e a Xunta téñennos que explicar cal é a súa ética e por que defenden a esta directiva no canto de estar a defender o que é de sentido común: non avalar a quen salta as normas e menos neste contexto.
Se sucedese algo parecido entre cargos públicos da súa organización, cal sería a reacción do BNG?
O primeiro é salientar que non hai ningún caso vinculado ao BNG. Pero un comportamento dese tipo non é xustificable, independentemente das siglas. Unha persoa nesa situación tería que renunciar aos seus cargos. O que me pregunto é que lle debe o PP a DomusVi para que ese grupo empresarial goce dese nivel de protección. E o que máis me preocupa é que DomusVi, que foi un dos puntos negros da xestión da pandemia, non ten nin unha soa sanción, nin se lle están facendo revisións polo que pasou. E, especialmente, non se quere cambiar o modelo. O dereito a unha vellez digna non pode ser un negocio, e parece que o PP quere perpetuar este modelo malia as súas consecuencias dramáticas, tan palpables nesta crise. Esta mesma mañá estiven reunida con traballadoras de DomusVi e póñenseche os pelos de punta coas cousas que che contan e seguen pasando neste momento. Como unha residencia en Cabanas onde se limitaba, a estas alturas, o material de protección, e agora temos un gromo que afecta a 77 persoas. Non se pode mirar para outro lado cando falamos de persoas maiores nos últimos anos da súa vida. Penso que merecen que defendamos a súa dignidade e os seus dereitos.
É rechamante que dende que comezou a pandemia as cifras do seu impacto sexan tan distintas entre centros públicos e privados. A Xunta controla as externalizacións?
Todos os informes din, como din os traballadores e o informe do Consello de Contas, que se fai a vista gorda coas empresas que están xestionando equipamentos deste tipo. Non pode ser que non se cumpran ratios de persoal, non se garanta a boa alimentación. O propio Consello de Contas fixo denuncias moi graves, e a resposta da Xunta foi reducir as inspeccións que se facían ás residencias privadas. É un auténtico escándalo. Non entendo por que o PP votou en contra de que se investigase a xestión da crise nas residencias. Se non hai ningún problema, a transparencia só axuda a dar credibilidade. Cando alguén se nega a investigar é por ter algo que ocultar. A pregunta é que ten que ocultar o Partido Popular na xestión dos centros privados durante a crise da COVID. Esa é a pregunta.
Sería factible resolver a partir de 2024 todos os problemas pendentes da Galiza de Feijóo?
Se en algo teño confianza é no país e na súa capacidade de transformación. Na capacidade dos galegos e galegas de dar a volta á situación. Nun goberno dirixido polo BNG traballaremos para que nos vindeiros anos haxa oportunidades e esperanza neste país. E nos próximos anos imos seguir traballando dende a oposición polo ben de Galiza. Esta crise déixanos moitas leccións, e unha delas é a capacidade da sociedade galega de adaptarse a situacións moi difíciles, de dar o mellor de si. Creo que esa capacidade de esforzo e sacrificio pode servir para facer algo importante polo futuro do país.
“É grave que Feijóo use electoralmente o existente sentimento de pertenza a Galiza, pero politicamente traballe na dirección contraria. Se algo caracterizou a Feijóo nos últimos doce anos foi a súa sumisión a Madrid e a súa visión absolutamente subordinada de Galiza dentro do Estado”.
En que se materializaría un programa para o país, logo?
O que eu podo presentar agora é o que nós fariamos neste mesmo momento. Poriamos en marcha un cambio de modelo en atención e coidados. Apostariamos por fortalecer a sanidade pública. Poriamos en marcha unha transformación do país cara ao dixital, cara á innovación, cara á ciencia, o coidado do medio ambiente, o feminismo… Iso é o que nós fariamos a día de hoxe. Cos fondos Next Generation impulsariamos un dos grandes valores do país como son as rías. E non falo só da súa rexeneración, senón tamén dun cambio de modelo produtivo para pór en marcha produtos con valor engadido no mar e na industria. Cambiariamos o modelo forestal, porque non podemos seguir hipotecando os monte aos intereses de Ence e ardendo todos os anos. Temos que cambiar cara a un modelo sostible e con oportunidades no rural. Dentro de tres anos será o momento de pór ese programa sobre a mesa. Nós temos que traballar aquí e agora, dando unha alternativa fronte ao desastre do goberno da Xunta de Galiza. E a min gustariame ver que acerta na xestión da pandemia, pero non o está a facer, nin tampouco ten un proxecto de futuro. O que vexo é un goberno galego convertido no axente comercial de catro multinacionais que se acaben distribuíndo os fondos Next Generation, no canto de que eses fondos cheguen á economía produtiva, á pequena e mediana empresa, autónomas e autónomos do país… Aquí imos vivir, se non o remediamos, unha segunda grande estafa. A primeira foi o rescate da banca en 2008, e nesta crise da COVID rescatarase ás multinacionais. Ese non é o modelo do BNG.
Os programas políticos sempre poden chocar co teito competencial. Entraría ese debate na axenda dun BNG no Goberno galego?
Entrará na axenda tanto do BNG no Goberno como na oposición. Nesta lexislatura imos formular a necesidade de debater sobre o autogoberno. Temos un estatuto limitado e incumprido, nun contexto político onde resulta claro que Galiza necesita avanzar para ter maior capacidade, e poder decidir sobre todos os asuntos que nos atinxen, recadar os nosos impostos cunha Facenda propia, protexer mellor o noso idioma e cultura, e para que no Estado español se dea corpo legal a unha realidade: é un estado plurinacional. Non é un estado uninacional, monocultural ou monolingüe. E ese é un dos grandes debates, unha das grandes oportunidades e fortalezas de Galiza. Temos que aproveitar o feito de ter unha realidade diferenciada para poder construír unha sociedade máis forte. O futuro do país ten que asentarse e avanzar sobre tres “is”: igualdade, innovación e identidade. Debemos abrir o debate sen medo e sen complexos.
Precisamente a identidade pode ser, semella ás veces, un atranco para o debate. Non é a primeira vez que o PP se escuda en cuestións identitarias para pechar debates competenciais, a pesar de que cando dispoña posteriormente dunha competencia nova poida utilizala. Non é un problema revestir coa identidade o debate do autogoberno?
A realidade é que Galiza existe. E non existe porque se aprobasen unha Constitución e un Estatuto de Autonomía. Galiza existía antes: temos unha lingua, unha cultura, unha economía, unha historia… Somos unha nación. O que nos debería chamar a atención é que iso se considere un problema. Como vai ser un problema que teñamos unha realidade diferenciada? O problema teno quen non acepta a pluralidade. É grave que Feijóo use electoralmente o existente sentimento de pertenza a Galiza, pero politicamente traballe na dirección contraria. Se algo caracterizou a Feijóo nos últimos doce anos foi a súa sumisión a Madrid e a súa visión absolutamente subordinada de Galiza dentro do estado. Non se pediu nin unha soa competencia, mentres levamos doce anos con ataques á lingua e á cultura, cunha política de terra queimada. A identidade non vai en contra de ninguén. Eu non son galega para molestar. Sorpréndeme que sigamos nun debate destas características. Como país temos que aspirar a un desenvolvemento pleno e poder usar os nosos recursos. Para iso ten que servir a política e o debate sobre o marco competencial.
“Ás veces a palabra nacionalismo malvérsase dunha maneira interesada.O que representan os movementos políticos de Euskadi, Galiza, Cataluña ou Escocia son movementos liberadores e progresistas, que non teñen absolutamente nada que ver con valores chauvinistas da contorna europea”
En Europa son excepción os movementos que elaboran dende termos progresistas discursos de identidade. As ideas de identidade e soberanía están secuestradas pola extrema dereita?
Hai un debate que se confunde interesadamente. Eu non defendo unha identidade para pecharnos senón para abrirnos ao mundo, con solucións para os galegos do século XXI. O debate sobre as nacións sen Estado é un debate progresista. Outra cousa son as vocacións imperialistas de certos movementos que queren impor a súa identidade, e defenden o contrario ca nós. Ás veces a palabra nacionalismo malvérsase dunha maneira interesada. O que representan os movementos políticos de Euskadi, Galiza, Cataluña ou Escocia son movementos liberadores e progresistas, que non teñen absolutamente nada que ver con valores chauvinistas da contorna europea. Hai unha demonización do cuestionamento das estruturas de poder que busca manter todo atado e ben atado.
O BNG foi parte da maioría da investidura pero descolgouse nos Orzamentos Xerais. É fácil de explicar?
Penso que si. Quen cambiou de postura foi o Goberno do Estado, non cumprindo co compromiso de investidura. O BNG non está en Madrid para ser o apoio de ninguén, senón para defender os intereses das galegas e os galegos. Non pode aceptar uns orzamentos que invisten menos que os de Rajoy, que xa eran baixos. Non podemos aceptar que un goberno progresista invista menos que o PP nun contexto de crise onde por riba soben os investimentos. É unha tomadura de pelo. O que ten que explicar o señor Sánchez é por que practica a mesma discriminación que o PP. O único positivo deses orzamentos é que se concrete unha partida para materializar a rebaixa das peaxes, que estaba no acordo da investidura. Iso non dá solución a todos os problemas que temos. Nós imos ser insobornables á hora de defender os intereses de Galiza, e o goberno do PSOE e Podemos terán que explicar por que maltratan ao noso país. Sorpréndeme que pensen que iamos aceptar isto. E sorpréndeme tamén que negocien con Euskadi e Cataluña e pretendan que Galiza quede relegada a ser a última carta da baralla. Por aí non imos pasar nunca.
Como se pode convencer a unha persoa de que o voto ao BNG en Madrid é útil cun único deputado?
Fíxate se un deputado do BNG é útil que por primeira vez na historia estase falando, en vez de ter un incremento brutal das peaxes, de rebaixas históricas. Iso conségueo un deputado do BNG e non 23 sumisos aO PSOE, PP e Podemos. Acaban de licitarse as obras da ría do Burgo, que foi tamén un compromiso de investidura. Efectivamente, cun deputado non podemos solucionar todos os problemas de Galiza, pero si demostramos que ter as mans libres é a mellor oportunidade para defender os intereses das galegas e galegos. Iso é o que garante o BNG. Para que lle valen a Galiza 23 deputados sumisos a Sánchez e a Casado? Absolutamente para nada. Quen marca a diferenza é o deputado do BNG.
A extrema dereita é electoralmente marxinal en Galiza. Que pode facer o BNG ante a auxe deses movementos na nosa contorna?
Denunciar o que supón: un programa reaccionario, machista, antigalego -recordamos que queren suprimir a autonomía e van contra a lingua-. Temos que reflexionar sobre os motivos desa auxe. Hai responsabilidades compartidas: o PSOE deulle aire ao pensar que a división do voto do PP daríalles máis opcións de manterse no goberno aínda alimentando ao monstro. Está claro, tamén, que a dereita española branquea o neofascismo. Os pactos en diferentes comunidades autónomas danlle osíxeno e son unha mala noticia para a democracia. A dereita laranxa e a dereita azul deberían revisar a súa política.
A que cre que se debe a marxinalidade dese espazo político no contexto galego fronte ao seu peso no español?
Creo que non teñen representación, pero non creo que socioloxicamente non teñan espazo. Nas xerais tiveron un volume de votos importantes. Preocúpame que haxa unha xustificación ideolóxica e política que lle dea osíxeno e presenza. Ata o de agora, o que pasou aquí é que non se dividiu o voto da dereita coma noutras partes do Estado, pero isto non significa que non haxa un espazo. De momento aglutínao todo o PP. E é curioso como se pode presentar como moderado a un dirixente que lle serve a un votante de Vox nas autonómicas.
Historicamente, o BNG sempre pugnou co voto socialista e medrou en momentos de debacle do PSOE, pero sempre chega a un tope no que é dificl avanzar: recortar o voto do PP o suficiente como para tirarlle a maioría absoluta…
En primeiro lugar, o voto non é dos partidos. O voto é das persoas e deciden en cada proceso electoral. A volatilidade electoral é moi grande agora porque a adhesión aos partidos cambiou totalmente. Iso vese no resultado das últimas galegas, co noso teito histórico en escanos. Non hai moitos precedentes na política estatal. En segundo lugar, teño que dicir que ás veces funcionamos con esquemas repetidos nos que eu non acredito. Nós non temos ese teito. Ao contrario, temos vocación maioritaria e hexemónica en Galiza. O que estamos vendo é que con propostas acertadas, alternativas concretas, unha organización forte, e a solidez e experiencia de gobernos transformadores, pódese conseguir algo. Nas últimas eleccións dicían que era imposible situármonos como segunda forza política e alternativa ao PP. Nas próximas eleccións temos a oportunidade de liderar por primeira vez o país. Estou convencida de que o poderemos facer, porque temos un proxecto para as maiorías sociais de Galiza.
Xa houbo dous precedentes de gobernos alternativos ao PP na Xunta. O último foi o bipartito, onde participou o BNG e tivo un final abrupto. Por que fallou aquela experiencia?
Temos feitas moitas análises do que pasou nese momento, pero foi no ano 2009 e estamos en 2021. Creo que o importante é tirar para diante, e penso que o que realmente necesita este país é un goberno coas mans libres para defender os nosos intereses, e iso só pode facelo o BNG. Nós fixemos as nosas reflexións, pero xa pasaron doce anos. O horizonte hoxe é distinto e vese un BNG renovado, que aprendeu dos seus erros e está en condicións de ofrecer unha alternativa de futuro e alternativa ao PP.
“Se algo teñen en común feminismo e nacionalismo é ser elementos de transformación en positivo cara a unha sociedade máis igualitaria. Eu creo que iso ten que ser permeable. Gustaríame que quen estamos hoxe aquí deixemos unha pegada para romper cos teitos de cristal para as xeracións que veñan despois de nós”.
O BNG é hoxe a única forza nacionalista de peso en Galiza, pero hai un arquipélago de persoas de sensibilidade galeguista e nacionalista orfas de referente. Como se pode recuperar a esa masa social para o nacionalismo?
Eu creo que dunha ou outra forma, máis alá da militancia concreta de cadaquén, o fenómeno de recomposición solidificouse nas eleccións autonómicas. Somos a alternativa da xente que quere proxectos propios e non teledirixidos dende Madrid. Nós, como sempre digo, temos as portas abertas para todas as persoas que queiran traballar nesa dirección e nestes últimos anos o que vemos é un BNG que medra. No que levamos de ano afiliáronse case mil persoas.
Vostede é a primeira muller que lidera a oposición en Galiza. Acadar ese posto pode ser referencial para a normalización da presenza da muller en todos os espazos?
Ser a primeira non é un mérito, senón unha denuncia da situación de discriminación. Eu son a primeira pero vou traballar para non ser a última nin unha anécdota. O Bloque, nos últimos tempos, en base a unha liña de traballo e coa experiencia de moitas mulleres antes ca nós, está a protagonizar un cambio en feminino que nos está a pedir a sociedade. Estamos a ver uns 8-M masivos, onde as mulleres saen á rúa para dicir “aquí estamos, movemos o mundo e non imos aceptar máis discriminación”. A participación de mulleres en política desde esa perspectiva feminista é sempre boa. Se algo teñen en común feminismo e nacionalismo é ser elementos de transformación en positivo cara a unha sociedade máis igualitaria. Eu creo que iso ten que ser permeable. Nas campañas motívame ver nenas que soñan con ter unha muller presidenta. Gustaríame que quen estamos hoxe aquí deixemos unha pegada para romper cos teitos de cristal para as xeracións que veñan despois de nós.
En chave persoal. Cando unha persoa vota a Ana Pontón, a quen está votando?
A unha galega máis que o único que pretende é traballar polo ben común e por este país.
