por David Soto
É posíbel que, hogano, unha das palabras cuxo significado provoca máis desavinzas sexa a de democracia. Baixo ese significante chegan a incluírse modelos contrapostos, aínda que quizais sexa factíbel tirar algún punto en común. Por exemplo, parece razoábel pensar que as tradicións republicana e liberal poderían concordar en que as institucións públicas deban estar investidas dunha lexitimidade democrática. Isto é ben claro para o poder lexislativo e executivo, cuxos membros son elixidos por sufraxio directo ou indirecto por un tempo limitado, e se achan suxeitos a responsabilidade política. Pero que acontece co poder xudicial?
A primeira oración que a Constitución española dedica ao poder xudicial é a seguinte: “a xustiza emana do pobo”. Ao respecto, aclaraba Luis López Guerra en 1997: “esta emanación predícase da xustiza, pero non dos que a administran: isto é, a xustificación democrática refírese á acción da xustiza, non necesariamente á orixe dos que a imparten”. O que vén dicir o exmaxistrado do Tribunal Europeo de Dereitos Humanos é que, a diferenza do que acontece cando se trata dos poderes executivo e lexislativo, o nomeamento dos membros do poder xudicial non é referendado democraticamente. Pero a lexitimidade democrática non se constrúe só a través da elección popular de quen exercen os poderes públicos. Tamén é preciso que esas persoas estean sometidas a un réxime de responsabilidade política e que exerzan a súa función con eficacia.
O poder xudicial: de poder nulo a institución política
O lugar común dende o cal se comeza a descrición do modelo liberal da xudicatura soen ser as famosas palabras extraídas de O espírito das leis, de Montesquieu, segundo as cales, “os xuíces non son máis que as bocas que pronuncian as palabras da lei, seres inanimados que non poden moderar nin a súa forza nin o seu rigor”. Trátase dun pequeno extracto no que o sobranceiro xurista analiza –con escasa base empírica– o sistema político inglés, e no que enuncia a doutrina máis importante da separación de poderes, na que caracteriza o poder xudicial como poder “nulo”. A intención que se agocha detrás desa famosa afirmación é limitar ao máximo a potestade dos xuíces, que naquela altura eran fonte de desconfianza para os ilustrados. Polo tanto, máis do que unha frase descritiva, expresa un desexo que logo farán seu os revolucionarios franceses.
O poder xudicial tamén participa das decisións políticas. Isto vese con máis facilidade nos altos tribunais, como o Tribunal Supremo ou o Tribunal Constitucional. Agora ben, nun sistema político, toda decisión política debe ser vista como lexítima. E non poucas veces as decisións dos altos tribunais non o son.
Pero este modelo é realizábel na práctica? O certo é que non o parece. No debate xurídico máis coñecido do período de entreguerras, Hans Kelsen e Carl Schmitt tiveron oportunidade de abordar a idoneidade dos tribunais constitucionais. Para Schmitt, un dos principais ideólogos nazis, a defensa da constitución, que era unha función eminentemente política, non podía quedar en mans dun tribunal. Pola contra, para Kelsen, toda decisión tomada dentro dun conflito de intereses é unha decisión política. É dicir, en maior ou menor medida, todos os tribunais toman decisións de tipo político; e polo tanto non tiña nada de valente que un tribunal fose o encargado de interpretar a constitución.
A idea segundo a cal os altos tribunais toman decisións de contido político enténdese facilmente cando se asume que o Dereito non é un sistema completo e pechado, senón que nel existen lagoas xurídicas que deben ser colmadas a miúdo polos tribunais, ou que a inevitábel redacción abstracta e xeral das leis obriga a realizar subsuncións que, en non poucos casos, supoñen ter que tomar unha decisión de entre varias opcións posíbeis.
Para resumilo: o poder xudicial tamén participa das decisións políticas. Isto vese con máis facilidade nos altos tribunais, como o Tribunal Supremo ou o Tribunal Constitucional. Agora ben, nun sistema político, toda decisión política debe ser vista como lexítima. E non poucas veces as decisións dos altos tribunais non o son.
En 1857, o Tribunal Supremo dos EUA tivo que decidir se o señor Dred Scott, negro e antigo escravo nun Estado do sur, tiña dereito á ser manumitido, logo de ter residido gran parte da súa vida en Estados abolicionistas, nos que con frecuencia levara un modo de vida propio dun liberto. A sentenza comezaba así: “A cuestión é moi sinxela: pode un negro, cuxos antepasados chegaron a este país para seren vendidos como escravos, converterse nun membro de pleno dereito da comunidade política creada pola nosa Constitución? […] Cremos que non. Este tipo de persoas non estaban incluídas, e non estaba previsto que o estivesen, no concepto constitucional de «cidadáns» e, por conseguinte, non poden reclamar ningún dos dereitos, liberdades e inmunidades que a Constitución lles garante aos cidadáns dos Estados Unidos”.
Pero o Tribunal Supremo español tamén ten os seus episodios escuros. Ás veces, por ser moi dócil ao poder. Así, nun asunto penal de 2007, o Tribunal limitou o exercicio da acción popular para evitar axuizar a Emilio Botín, cousa que non sucedeu cando condenou ao vasco Atutxa. Outro episodio máis recente: o da sentenza sobre impostos de actos xurídicos documentados.
Naquel caso, tendo podido evitar entrar a coñecer do fondo do asunto –ao afirmar que o litigante carecía de lexitimación procesual activa, é dicir, por motivos formais–, o Tribunal non só declarou, como acabamos de ver, que os negros debían ficar excluídos do concepto de cidadanía, senón que aínda foi alén, e declarou a nulidade por inconstitucionais dos actos lexislativos que prohibían a escravitude nos Estados do norte, o que foi visto como unha gravísima aldraxe pola poboación máis industrializada do país, ou sexa, polos Estados do norte. As e os historiadores concordan en que a sentenza Scott v. Sanford foi un dos motivos polos cales o conflito entre norte e sur desembocou na Guerra de Secesión. De onde podemos extraer unha primeira conclusión: o poder xudicial debe coidar a súa lexitimidade, como o resto de institucións públicas.
Historia recente do Tribunal Supremo de España
Coida o Tribunal Supremo español a súa lexitimidade? Ben é certo que hai tan só uns días ditaba unha sentenza que asumía a postura máis dura contra os integrantes de La Manada, condenándoos por agresión sexual, en vez de por abuso, e interpretando que o feito de cinco homes encerrar contra a súa vontade a unha moza nun cuarto é subsumíbel no concepto de violencia ou intimidación. Tamén podemos lembrar a súa xurisprudencia sobre violencia de xénero, que soe outorgar unha protección razoábel aos dereitos das mulleres, ou os centos de sentenzas que a sala cuarta, é dicir, a do social, ten emitido recoñecendo dereitos laborais individuais.
Pero o Tribunal Supremo español tamén ten os seus episodios escuros. Ás veces, por ser moi dócil ao poder. Así, nun asunto penal de 2007, o Tribunal limitou o exercicio da acción popular para evitar axuizar a Emilio Botín. A acción popular é unha das tres modalidades de participación popular da cidadanía na administración de xustiza que recoñece a Constitución, xunto co tribunal do xurado e os tribunais consuetudinarios. Consiste na posibilidade de que calquera cidadán ou persoa xurídica española sosteña a acusación contra alguén, se considera que esa persoa cometeu un feito criminoso que debe ser sancionado. É dicir, permite que non só a vítima ou o Ministerio Fiscal sosteñan a acusación. Esta modalidade de acusación ten sido decisiva en casos como Nóos, a trama Púnica ou Bankia. O que a doutrina Botín vén a dicir é que, cando a vítima e a fiscalía non acusen e só o faga a acusación popular, entón o asunto debe arquivarse.
Porén, tan só catro meses despois, o Tribunal enfrontouse a un caso no que se acusaba a Juan María Atutxa, expresidente do Parlamento Vasco, de desobedecer unha sentenza xudicial que o obrigaba a decretar a disolución do grupo parlamentar Sozialista Abertzaleak. Non había unha vítima individual e a fiscalía optou por non acusar, pero si o fixo a asociación de estrema dereita Manos Limpias. Naquel caso, o Tribunal entendeu que se debía excepcionar a doutrina Botín, e xa que logo, o delito polo que se acusaba ao político vasco non tiña, en palabras de Marchena, un “prexudicado concreto”. Así naceu a coñecida como “doutrina Atutxa”.
Pero o que seguramente sexa o episodio de submisión ao poder mellor gardado na memoria é o da sentenza sobre impostos de actos xurídicos documentados, o imposto que grava a institución dunha garantía hipotecaria e que, tradicionalmente, soportaban os consumidores en troques dos bancos. Neste recente caso de finais de 2018, unha vez publicada a sentenza polo poñente elixido por quenda da sala terceira, os grandes bancos comezaron a perder cotización en bolsa, de xeito que o presidente de tal sala, Luís María Díez-Picazo, forzou unha nova votación. O certo é que o artigo 267.1 da Lei Orgánica do Poder Xudicial establece que “os tribunais non poderán variar as resolucións que pronuncien despois de asinalas”. Así que a solución que puxo en marcha Díez-Picazo foi a de convocar á sala en pleno, revertendo o resultado anterior.
As concentracións chegáronse a suceder ás portas do Tribunal, e varias asociacións de xuíces e xuízas pediron a dimisión do presidente, á vez que denunciaban que fora nomeado grazas ao favoritismo de Carlos Lesmes, presidente do Consello Xeral do Poder Xudicial.
Na mesma tónica, cinco anos antes, no 2013, a sala primeira do Tribunal Supremo declarou a nulidade das cláusulas chan, por consideralas abusivas. As ditas cláusulas contractuais estaban deseñadas para garantir unha gañancia mínima ás entidades bancarias en caso de eventuais decrecementos nas taxas de interese variábel nos préstamos con garantía hipotecaria. Con bo criterio, a sala primeira considerou que esas cláusulas deberían ser nulas, xa que en moitos casos os prestatarios non eran conscientes das súas implicacións. Con todo, se a decisión se aplicase con carácter retroactivo, as perdas para a banca terían sido enormes, así que o Tribunal optou por establecer que só serían nulas as cláusulas chan asinadas trala emisión da sentenza. Tres anos despois, o Tribunal de Xustiza da Unión Europea desautorizou a xurisprudencia do Tribunal Supremo e mandou que a nulidade si tivese carácter retroactivo: os bancos non se podían beneficiar da inclusión dunha cláusula abusiva en ningún caso, xa que doutra forma perderíase o efecto disuasorio da norma.
Para alén de submisión ao poder, o Tribunal Supremo tamén conta con certos episodios de autoritarismo penal. O exemplo máis recente é o da atropelada instrución do sumario do procés, pero tamén o seu axuizamento. Aquí é preciso evitar entrar a valorar o fondo do asunto, xa que nestes momentos se está a redactar a sentenza. Pero si se poden realizar certas valoracións de carácter procesual. Para alén da cuestionábel atribución competencial da causa ao Tribunal Supremo, o certo é que parece que a imparcialidade en sentido subxectivo do maxistrado Marchena debe ser posta en interdito.
O concepto de imparcialidade subxectiva foi construído polo Tribunal Europeo de Dereitos Humanos (TEDH). En contraposición á imparcialidade obxectiva, que atende ás relacións dos xuíces coas partes ou co obxecto do proceso, a imparcialidade subxectiva atende á actitude do xuíz para coas partes. Non é doado establecer unha falta de imparcialidade subxectiva, pero o TEDH ten afirmado que se pode crebar nalgúns casos, como ante sancións disciplinarias desproporcionadas, comentarios inoportunos en sede xudicial ou declaracións públicas que deixen entrever unha actitude prexuizosa. O talante do presidente Marchena no momento da declaración da reputada filósofa Marina Garcés é ben ilustrativa disto. Non tanto polo que lle pregunta á filósofa, senón polos comentarios que lanza ao avogado, a quen ironicamente parabeniza por rematar co interrogatorio. As mostras multiplícanse e mesmo se mesturan con outras decisións autoritarias, como a de prohibir falar catalán ás testemuñas ou, a máis recente, de impedir que eurodeputados electos recollan a súa acta.
Con todo, de seguro que se sucederán análises máis profundas dese xuízo nesta e noutras publicacións. Así que, para rematar este pequeno repaso polos recentes fitos escuros do Tribunal Supremo, sempre dentro das mostras de autoritarismo penal, lembraremos un dos episodios máis tristes da súa historia: o da doutrina Parot.
En 2006, o Tribunal Supremo mudou o modo de computar os beneficios penais instituídos polo Código penal de 1973. Estes beneficios, que se podían adquirir por traballos ou estudos realizados en prisión, calculábanse sobre o tempo máximo de condena. Á súa vez, o tempo máximo de condena era o límite que unha persoa podía pasar na cadea. Ese límite máximo era o triplo da pena máis longa ou, se resultaba máis beneficioso para o reo, 30 anos de cadea. O que acontecía era que, unha vez firme a condena, o tribunal sentenciador establecía o límite máximo, sobre o cal se descontaban os beneficios penais. Pois ben, o Tribunal Supremo decidiu mudar o criterio, e indicar que os beneficios penais debíanse calcular con relación á pena en abstracto. Por poñer un exemplo, se unha persoa tiña unha condena de 100 anos de prisión, cun límite máximo de 30 anos e unha beneficios penais de 6 anos, antes da doutrina Parot, a condena efectiva era de 24 anos, mentres que logo da mesma, a condena ascendía a 30 anos.
Aplaudida polos sectores máis conservadores da sociedade, a doutrina foi obxecto da repulsa do TEDH, que considerou que a doutrina Parot violaba o Convenio Europeo de Dereitos Humanos, ao aumentar a pena das persoas condenadas trala comisión do delito.
Ata o de agora puidemos ver que ás veces o Tribunal Supremo emite decisións contrarias á vontade democrática –ou cando menos, ao que sería a “vontade xeral” da sociedade–, mentres que outras veces si se fai eco desa vontade. O problema que xorde daquela é se existe algún mecanismo xurídico ou institucional que permita asegurar o sometemento das decisións xudiciais a esa vontade democrática. Nese sentido, semella aconsellábel atender á selección dos membros do poder xudicial, á súa responsabilidade e á eficiencia no desenvolvemento das súas tarefas. En canto á eficiencia, os datos dispoñíbeis amosan que a opinión pública percibe ao poder xudicial como moi pouco eficiente, aínda que o certo é que parece un xuízo severo. En calquera caso, neste artigo centrarémonos na selección e responsabilidade das e dos xuíces.
A selección das e dos maxistrados do Tribunal Supremo
O noso sistema xudicial opta por un método de selección baseado nos principios de mérito e capacidade, que se traduce nunha oposición bastante esixente, na que se avalían coñecementos de Dereito constitucional, civil, penal, procesual, mercantil, administrativo e laboral. A oposición é, en liñas xerais, o método de selección para todo tipo de cargo público de carácter funcionarial. Unha recente nova en Vozpópuli, estimaba un investimento medio en diñeiro de 5000 euros e en tempo de 3 anos. A media da xudicatura é ben maior, sen dúbida, o que esixe ou ben un extraordinario sacrificio por parte das familias, ou ben unha situación económica privilexiada. Pero, este é o único mecanismo posíbel?
O TS tamén conta con certos episodios de autoritarismo penal. O exemplo máis recente é o da atropelada instrución do sumario do procés, pero tamén o seu axuizamento. Para alén da cuestionábel atribución competencial da causa ao Tribunal Supremo, a imparcialidade en sentido subxectivo do maxistrado Marchena debe ser posta en interdito.
En Alemaña, por exemplo, o acceso á carreira xudicial prodúcese de igual xeito que para o resto de profesións xurídicas: tras rematar a carreira, debe aprobarse un exame, o Staatsexamen, que habilita para poder realizar dous anos de prácticas, coñecidas como Rechtsreferendariat, tralo cal a persoa candidata debe aprobar un segundo exame que o habilita para a profesión que escolla. Neste caso, garántese a formación práctica, e o investimento en cartos e tempo de estudo é moito menor.
Pero incluso nalgúns casos os nomeamentos dos xuíces realízase a través dun proceso que reúne a lexitimación democrática destes, xunto co principio de mérito e capacidade. É o caso de moitos Estados dos EUA, en que se elixen os membros dos seus altos tribunais por sufraxio universal, permitindo incluso nalgúns casos que a persoa candidata se presente baixo o abeiro dun partido político –é o caso de Alabama, Texas, Virxinia occidental, etc.–, á vez que se esixen certos requisitos de idade, experiencia profesional ou tempo de residencia.
E aquí áchase o núcleo da cuestión. Como se pode facer para outorgar lexitimidade democrática ao nomeamento das persoas que van deter o poder xudicial? Unha opción sería a que acabamos de ver, propia dalgúns Estados dos EUA. Pero non se escapa que, nestes casos, a independencia e mesmo a imparcialidade pode quedar comprometida, xa que os xuíces elixidos por este procedemento teñen que presentar dalgún xeito unha sorte de programa político, o que pode resultar especialmente delicado cando se trata do poder xudicial. Incluso téñense dado casos propios de corrupción política, como o escándalo coñecido como “Kids for cash”, de 2009, na que un xuíz de menores de Pensilvania emitía sentenzas de internamento inusualmente desproporcionadas, co gallo de beneficiar economicamente o concesionario dos centros de menores do seu condado a cambio de substanciosos subornos.
Pero é posíbel atopar unha solución que garanta a independencia á vez que permita lexitimar democraticamente os nomeamentos dos membros do poder xudicial? Esta pregunta facíaa hai máis de vinte anos Luis López Guerra, con quen abriamos o artigo. Para el os consellos da maxistratura en xeral, e o Consello Xeral do Poder Xudicial (CXPX) no caso do Reino de España, poderían dar cumprida solución a ambos os principios de xeito satisfactorio, sempre e cando “se producise unha intervención parlamentaria na formación deses consellos”. Pero que é e como se elixen aos membros do CXPX?
A función principal do CPXP é o goberno (autónomo) do poder xudicial. Que sexa un órgano de goberno simplemente significa que se ocupa de establecer os mecanismos de nomeamentos, ascensos, inspección e réxime disciplinario do poder xudicial. Ten unha función eminentemente executiva, a de ser o órgano supremo en materia administrativa dentro da Administración de xustiza. A súa existencia aseguraría na práctica a independencia do poder xudicial ao extraer esas funcións administrativas de órganos como o Ministerio de Xustiza, que as ten exercido noutros momentos históricos.
Un réxime no que a preponderancia dos partidos políticos neutraliza calquera deseño institucional pensado para facer efectivo o control democrático dá pé á famosa mensaxe do portavoz dos conservadores no Senado, Ignacio Cosidó, tralo acordo de renovación do CXPX, segundo a cal o PP podería controlar a sala do penal do Tribunal Supremo “pola porta de atrás”.
O principal miolo no que fai ao CXPX é a quen lle compete a elección dos seus vinte membros. A Constitución dispón o seguinte: “O CXPX estará integrado por vinte membros […] destes, doce entre xuíces e maxistrados de todas as categorías xudiciais […], catro a proposta do Congreso dos Deputados, e catro a proposta do Senado elixidos en ambos casos por maioría de tres quintos dos seus membros, entre xuristas de recoñecida competencia”. É dicir, parece que limita a elección das cámaras a oito membros, e así o recoñecía a primeira lei orgánica do CXPX, de 1980, que permitiu a elección por sufraxio universal, libre e secreto dos doce “xuíces e maxistrados” por parte dos membros do poder xudicial. Con todo, a composición da xudicatura naquel momento era moito máis conservadora do que a sociedade española, e o goberno de Felipe González optou en 1985 por asignar a elección dos vinte membros do CXPX por enteiro ás cámaras. Famosa é a frase atribuída a Alfonso Guerra como explicación desa reforma: “Montesquieu morreu!”.
Alén da anécdota, cómpre ter en conta a observación de López Guerra: é necesario que nunha sociedade democrática o nomeamento dos membros do poder xudicial, en tanto que poder político, veña revestido dunha lexitimación democrática. A cuestión que se deriva disto é, logo, se o modelo ideado en 1985 –e que chega con variacións ata a actualidade– é idóneo para conseguir esa lexitimación democrática. A primeira vista, semella que así é. O mecanismo de nomeamento dos xuíces dos altos tribunais noutros Estados está case sempre mediado polos outros poderes. Nos EUA e México, os membros do Tribunal Supremo son nomeados nun procedemento que esixe a intervención do Presidente e do Senado. En Alemaña, unha comisión formada por membros designados polo Bundestag e os ministros de xustiza dos Estados federados elixen os membros do Tribunal Supremo Federal. En Francia, o papel do Executivo é predominante, mentres que en Suíza, éo o do Lexislativo.
A responsabilidade política ou social das e dos xuíces é inexistente en España. Cando menos na súa variante institucional. Sería desexábel que se establezan mecanismos paralelos á moción de censura para as autoridades xudiciais. Claro que antes diso sería preciso que a elección destas últimas fose máis democrática.
Ora ben, é este tipo de procedementos dabondo para poder falar de garantía democrática no nomeamento? Evidentemente, a resposta aquí depende do que se entenda por democracia. En España, a Constitución outórgalles un papel fundamental aos partidos políticos, ao enunciar que “expresan o pluralismo político, concorren á formación e manifestación da vontade popular e son instrumento fundamental para a participación política”. Noutras palabras, o sistema institucional español é o que Antonio García-Trevijano chamaría de “partidocracia”. Nun réxime así, onde non hai apenas espazo para a democracia directa e a intervención en política a través doutros colectivos diferentes aos partidos políticos, a preponderancia destes últimos neutraliza calquera deseño institucional pensado para facer efectivo o control democrático. Sirva de ilustración a famosa mensaxe de Cosidó tralo acordo de renovación do CXPX, segundo a cal o PP podería controlar sen problema a sala do penal do Tribunal Supremo “pola porta de atrás”.
Un intento de solucionar este problema aparece na creativa Constitución ecuatoriana de 2008, que atribúe ao Consello de Participación Cidadá e Control Social (CPCCS) importantes funcións, entre a que está a elección dos membros do consello da maxistratura. O dito CPCCS é un órgano cuxos membros son elixidos por sufraxio directo –antes por concurso público de méritos– de entre persoas provenientes de organizacións sociais, excluídos os militantes de partidos políticos.
Con todo, aínda que se trata dun mecanismo que parece evitar a partidocracia, non parece que abonde con iso para garantir unha elección autenticamente democrática. É tamén necesario establecer un mecanismo de control do CXPX por parte da opinión pública. Se se trata dun órgano que toma delicadas decisións que afectan a un dos poderes do Estado, entón é preciso que todas e todos saibamos o que acontece aí dentro. Nese sentido, a deficiencia de mecanismos de control público do CXPX é absoluta, como denunciou recentemente a xornalista Elisa Beni no seu artigo “Lesmes, en el corazón de las tinieblas”.
Un gran poder comporta unha grande responsabilidade
Cando se fala de responsabilidade xudicial, é necesario citar a Mauro Cappeletti, que diferenciaba entre catro modalidades de responsabilidade xudicial: política, social, xurídica do xuíz e xurídica do Estado. A responsabilidade social é aquela pola que os integrantes do poder xudicial son sometidos ao control de grupos sociais determinados ou ao da sociedade en xeral. Sería o caso do recall, mediante o cal en certos Estados dos EUA os electores poden revogar o mandato público outorgado aos xuíces en determinados supostos. A responsabilidade política é parecida á anterior, pero é exercida polas institucións públicas, como é o caso da remoción de maxistrados do Tribunal Constitucional Federal alemán polo poder lexislativo en caso de que algún deles cometa un acto contrario á Lei fundamental de Bonn.
En canto á responsabilidade xurídica do xuíz, esta pode ser de diversa natureza: civil, penal ou disciplinaria. A civil consistiría basicamente en indemnizar economicamente unha persoa afectada por unha neglixencia ou por un dano culposo. A penal, na imposición dun castigo desa natureza trala comisión dun delito. E, finalmente, a disciplinaria ou administrativa, ocasionaría unha sanción desa natureza –multa, suspensión, separación do cargo– imposta pola administración de xustiza en caso de que se cometera un ilícito administrativo.
Pois ben, o certo é que a responsabilidade política ou social das e dos xuíces é inexistente en España. Cando menos na súa variante institucional, xa que en certo sentido pódese entender que a crítica social negativa comporta unha certa sanción informal. Un exemplo ilustrativo disto é a situación creada tralo coñecemento da primeira sentenza polo caso de La Manada, e en particular polo voto particular dun dos seus maxistrados, que sostiña a inexistencia de delito ningún. A reacción popular provocou incluso que o ministro de xustiza dese momento fixese unhas declaracións públicas cuestionando a aptitude do maxistrado asinante do voto particular. Claro que unha “sanción” deste tipo non garante nada á cidadanía e as súas consecuencias dependerán, en último termo, do que decida facer a persoa sancionada. Polo tanto, sería desexábel que se establezan mecanismos paralelos á moción de censura para as autoridades xudiciais. Claro que antes diso sería preciso que a elección destas últimas fose máis democrática.
Sexa como for, o certo é que mesmo no que fai á responsabilidade xurídica das e dos xuíces, pódense realizar varias críticas. Por unha banda, porque recentemente eliminouse a súa responsabilidade civil, que pasou a ostentar o Estado, aínda que este pode repetir contra o responsábel, é dicir, en caso de dano antixurídico, o Estado debe indemnizar a persoa danada e logo podería decidir se lle esixe ao xuíz responsábel que sufrague a indemnización. Un tipo moi común de indemnizacións deste tipo xorden das sentenzas ditadas polo TEDH, que condena o Estado a indemnizar as vítimas de vulneracións do Convenio, que a meirande parte das veces veñen causadas polo poder xudicial. Non sería lóxico que, nos casos en que a vulneración sexa ostensíbel e patente –isto é, facilmente percibida–, as e os xuíces causantes da mesma tivesen que afrontar a responsabilidade civil? Semella cando menos de sentido común.
David Soto é profesor de Dereito Procesual na Universidade de A Coruña e analista.