por Priscila Tamara Retamozo Ramos
As identidades de xénero que entenderemos neste texto como clásicas abranguen tanto a mulleres e homes cis como a mulleres e homes trans. As mulleres e os homes cis son aqueles que se amosan conformes co sexo que lles foi asignado ao nacer. Este non sería o caso das persoas trans. Os homes e as mulleres trans son aquelas persoas que senten que o sexo que lles adxudicaron ao nacer, normalmente en función dos seus órganos xenitais, non se corresponde coa identidade de xénero que senten coma propia. Este auto-posicionamento é por suposto moito más complexo do que se presenta aquí, e responde a dinámicas moito máis alá da percepción individual das persoas trans. En todo caso, neste texto non vou apuntar a estas identidades que entendo, a propósito deste escrito, como clásicas, senón aquelas que se autodefinen como identidades de xénero non binarias.
“Independentemente da maneira coa que nos posicionemos respecto da nosa identidade de xénero, a sociedade leranos inexorablemente como homes ou mulleres. Sobre esta lectura, a través dos seus instrumentos de disciplinamento, o patriarcado castigará de xeitos máis ou menos sutís o desvío da norma.”
Moitas son as denominacións que utilizan as persoas que consideran a súa identidade de xénero como non binaria: xénero fluído, axénero, bixénero, panxénero, etc. Estas nomenclaturas individuais que pretenden dar conta dos diversos auto-posicionamentos de xénero obvian, baixo o meu punto de vista, o seu carácter social e colectivo. Nas nosas culturas occidentais só se nos socializa na feminidade ou na masculinidade. Podemos falar de suxeitos que se encontran especialmente desconformes coas expectativas de xénero, ou que a través da súa performatividade mudan os roles que lles foron asignados. Pero, en todo caso, estas persoas serán xulgadas por escaparse dos mandatos patriarcais de masculinidade coma dominación ou da feminidade coma submisión.
Independentemente do xeito en que nos posicionemos respecto da nosa identidade de xénero, a sociedade leranos inexorablemente coma homes ou mulleres. Sobre esta lectura, a través dos seus instrumentos de disciplinamento, o patriarcado castigará de xeitos máis ou menos sutís o desvío da norma. A relevancia destas identidades no terreo político só existe na medida en que son transgresións do que se entende por ser home ou por ser muller.
É preciso insistir en que estas declaracións non pretenden censurar ou xulgar a utilización destas diversas nomenclaturas a título individual (por exemplo, a utilización destas identificacións en biografías de Twitter ou Instragram). O meu obxectivo é sinalar como estes termos non configuran unha ferramenta discursiva útil á hora de realizar análises de xénero e o colectivo LGBTI. A discriminación e a violencia que sofren estes colectivos non ten a súa orixe na opresión exercida sobre as persoas non binarias polas persoas binarias. A semente das violencias que reciben atópase no desafío que encarnan, posto que non se adaptan aos papeis de xénero impostos polo patriarcado en función de se somos percibidos como homes ou como mulleres. O que se castiga socialmente é como estas identidades subverten a orde establecida das formas hexemónicas de ser mulleres e homes.
As novas orientacións sexuais
Algo similar sucede respecto das novas orientacións sexuais. Ao contrario que as orientacións sexuais clásicas -bisexualidade, homosexualidade e heterosexualidade-, as denominadas novas orientacións sexuais son numerosas. Non é tan estraño que moitas mozas e mozos coloquen nos seus perfís o hashtag: #demisexual (persoas que so son capaces de sentir atracción sexual se existe unha conexión emocional coa outra persoa), #grisasexual (persoas que senten atracción sexual só baixo unhas limitadas e específicas circunstancias ou ocasións), #sapiosexual (persoas que senten atracción sexual pola intelixencia ou polas calidades morais dunha persoa), etc… Estes son só algúns exemplos dunha ampla gama de posibilidades.
“No contexto actual de pensamento posmoderno existe unha tendencia a crear estas etiquetas que semellan extremadamente imprecisas e subxectivas. Non nego a existencia destas preferencias, nin a necesidade dalgúns individuos de compartilas e sentirse comprendidos. Non obstante, si considero que é preciso restrinxir o que entendemos por orientacións sexuais, e tamén por identidades sexuais, se non queremos despolitizar a loita LGBTI.”
Se comezamos a englobar dentro das orientacións sexuais preferencias particulares que fan referencia xa non só ao obxecto da atracción, senón tamén a intensidade ou a frecuencia da atracción, só conseguimos individualizar e perder de vista as estruturas de discriminación que padecen as orientacións non normativas. Estamos abandonando a tanxibilidade da realidade e das experiencias comúns de determinados colectivos para falar de sensacións subxectivas, de identidades individuais, de realidades moi difíciles de comparar, e polo tanto, de coñecer.
Este fenómeno ten importantes repercusións á hora de organizar vindicacións en clave colectiva. De súpeto, persoas que comparten as mesmas ou similares experiencias rematan por separarse ou dispersarse por diferenzas á hora de enunciarse máis ou menos arbitrarias. Preséntanse como vítimas ou superviventes de discriminacións distintas cando a súa opresión é, en síntese, absolutamente idéntica. Un exemplo claro disto é o popular debate entre a bisexualidade e a pansexualidade. Persoas que se identifican como pansexuais argumentan, por exemplo, que a diferenza entre a pansexualidade e a bisexualidade é a posibilidade de atracción por persoas trans das primeiras en contraste coas persoas bisexuais.
Este argumento non é inocente, pois está a fin de contas redefinindo a bisexualidade, asumindo preconcepcións como que as persoas bis non se senten atraídas por persoas trans. A bisexualidade ten sido historicamente un xeito de referirse a persoas que podían sentirse atraídas por outra persoa, independentemente de se a lían coma home ou coma muller. Esta discusión exemplifica como etiquetas adoptadas de xeito máis ou menos arbitrario poden dispersar loitas comúns.
Outra dificultade engadida da proliferación deste tipo de etiquetas é que se está abrindo a posibilidade de que persoas con orientacións sexuais normativas, como a heterosexualidade, se perciban como membros da comunidade LGBTI a pesar de non ocupar na práctica ningunha posición de subalternidade. Así, un home que só ten sentido atracción por persoas do sexo oposto pode considerarse demisexual, e pasa a formar parte da comunidade LGBTI+ a pesar de non ter sufrido por heterosexual ningunha lgbtifobia.
O obxectivo que persigo con estas consideracións é interpelarnos respecto da utilidade que estas etiquetas teñen politicamente para organizarnos en contra das violencias contra os colectivos máis vulnerados. Non pretendo axuizar a quen se atope representado polas chamadas novas identidades de xénero ou novas identidades sexuais, pero si instarnos a (re)pensar como o modo en que nos percibimos pode chegar a afectar ás demandas de igualdade.
__________
Priscila Tamara Retamozo Ramos é politóloga, máster en xénero.