por Albino Prada
A Constitución Política de la República de Chile de 1980 é o texto constitucional chileno actualmente vixente. Foi aprobada o 8 de agosto de 1980 durante a ditadura militar do xeneral Augusto Pinochet e sometida a ratificación mediante un plebiscito sen rexistros electorais o 11 de setembro de 1980, ao parecer por algo máis de catro millóns de votos.
Despois de intensas e recorrentes mobilizacións sociais, abriuse camiño un referendo para a reforma constitucional no que participou case un 51% dos habilitados para votar; gañando a opción de Aprobo e a opción de Convención Constitucional con máis dun 78%. Un órgano de deliberación democrática que comezou o seu funcionamento o 4 de xullo de 2021, mentres que a proposta de nova Constitución debería ser aprobada ou rexeitada mediante un referendo o 4 de setembro de 2022.
Que nos votos da poboación emigrante gañara de longo o voto favorable ao novo texto é un bo síntoma da oportunidade perdida para dar un paso decisivo cara a unha sociedade decente.
Dunha breve análise comparativa do actual texto refundido da Constitución de 1980 vixente co proyecto sometido a referéndum este domingo, 4 de setembro de 2022, no relativo a tres cuestiones económicas que considero sintomáticas (“economía”, “Banco Central” e “tributos-gastos públicos”) despréndese o que segue.
Economía
No artigo 19 punto 16º de 1980 aparece a única mención á palabra “economía” sintomaticamente para restrinxir un dereito: “Non poderán declararse en folga os funcionarios do Estado nin das municipalidades. Tampouco poderán facelo as persoas que traballen en corporacións ou empresas, calquera que sexa a súa natureza, finalidade ou función, que atendan servizos de utilidade pública ou cuxa paralización cause grave dano á saúde, á economía do país, ao abastecemento da poboación ou á seguridade nacional”. Sen comentarios.
Pola súa banda, no proxecto de 2022 a palabra “economía” aparece tres veces nun artigo 182 que merece a pena reproducir en detalle: “O Estado participa na economía para cumprir os seus fins constitucionais, de acordo cos principios e obxectivos económicos de solidariedade, pluralismo económico, diversificación produtiva e economía social e solidaria. No exercicio das súas potestades regula, fiscaliza, fomenta e desenvolve actividades económicas, conforme ao establecido nesta Constitución e a lei. 2 A Constitución recoñece ao Estado iniciativa para desenvolver actividades económicas, mediante as formas diversas de propiedade, xestión e organización que autorice a lei. 3 As empresas públicas crearanse por lei, rexeranse polo réxime xurídico que esta determine e seranlles aplicables as normas sobre probidade e rendición de contas. 4 O Estado fomentará a innovación, os mercados locais, os circuítos curtos e a economía circular. 5 O Estado debe previr e sancionar os abusos nos mercados. As prácticas de colusión entre empresas e abusos de posición dominante, así como as concentracións empresariais que afecten o funcionamento eficiente, xusto e leal dos mercados, entenderanse como condutas contrarias ao interese social. A lei establecerá as sancións aos responsables”. Tamén sobran os comentarios.
Banco Central
No artigo 108 referido ao “Banco Central”, en 1980 consagrábase a imposibilidade neoliberal de que este adquira débeda pública á maneira que o fai a Reserva Federal de EEUU para así blindar a natureza debedora do Estado: “O Banco Central só poderá efectuar operacións con institucións financeiras, sexan públicas ou privadas. De ningunha maniera poderá outorgarlles a súa garantía, nin adquirir documentos emitidos polo Estado, os seus organismos ou empresas(…) Ningún gasto público ou préstamo poderá financiarse con créditos directos ou indirectos do Banco Central”. O artigo 360 do proxecto constitucional de 2022 mantén esta imposibilidade: “Ningún gasto público ou préstamo poderá financiarse con créditos directos e indirectos do Banco Central”.
Tributos-Gastos públicos
No artigo 19.20 en 1980 facíase mención aos tributos desta forma: “A igual repartición dos tributos en proporción ás rendas ou na progresión ou forma que fixe a lei, e a igual repartición das demais cargas públicas. En ningún caso a lei poderá establecer tributos manifestamente desproporcionados ou inxustos”. E non aparece por ningunha parte o concepto de gastos públicos. Sen comentarios. No artigo 185 do proxecto de 2022 lemos: “Todas as persoas e entidades deberán contribuír ao sostemento dos gastos públicos mediante o pago dos impostos, as taxas e as contribucións que autorice a lei. O sistema tributario fúndase nos principios de igualdade, progresividade, solidariedade e xustiza material, o cal, en ningún caso, terá alcance confiscatorio. Terá dentro dos seus obxectivos a redución das desigualdades e a pobreza”.
En resumo
Mentres que o tratamento do Banco Central no proxecto de Constitución de 2022 é absolutamente ortodoxo en relación ás imposicións dos organismos financeiros internacionais, o papel do Estado na economía (vía gastos públicos ou empresas públicas) supón unha importante viraxe desde as posicións neoliberais dunha minoría social, ás necesarias para impulsar unha economía social de mercado que garanta bens e servizos preferentes á inmensa maioría da poboación (educación e pensións, por exemplo).
Sendo Chile un país cunha moi elevada desigualdade social (posición 144º mundial, sendo o país 159º –e último– Sudáfrica e o 1º Islandia) cabería supoñer que esta viraxe atopase un forte respaldo. Con todo, a minoría social que controla boa parte do poder mediático e social do país parece conseguir que unha boa parte da poboación que se beneficiaría do novo marco constitucional o vexa como unha ameaza. Conseguindo mesmo que avances rotundos na igualdade de xénero (que aquí non analicei) non sexa apoiada por boa parte das súas beneficiarias.
O que supón unha auténtica abdución social en prol do sálvese quen poida. Abdución muñida por unha eficiente plutocracia –disfrazada de presunta meritocracia– que conseguiu levar detrás súa progresivamente ao longo deste ano 2022 desde un inicial 30% a nada menos que máis do 50 % da poboación. Erosionando así unha maioría social alternativa.
Evolución da intención de voto no referendo
O ben alimentado neoliberalismo radical dunha parte maioritaria das elites chilenas habería reaccionado de maneira tóxica –nos medios e as redes dixitais– acirrando o antifeminismo, racismo e individualismo contra os valores dunha sociedade decente recollidos no novo texto constitucional. Algo que tamén en España coñecemos como odio ao social-comunismo, ao feminismo ou aos nacionalismos periféricos.
Os resultados do referendo deste domingo confirmaron que un 38% dos votos foron favorables ao novo texto (con 4,8 millóns de votos) fronte a un case 62% de rexeitamento (7,8 millóns de votos). De maneira que a Constitución reaccionaria e neoliberal de 1980, aprobada sen rexistros electorais baixo o xeneral Pinochet, seguirá vixente en Chile. O que, por exemplo, nos votos da poboación emigrante haxa gañado de longo o voto favorable ao novo texto é un bo síntoma da oportunidade perdida para dar un paso decisivo cara a unha sociedade decente.
