por Manoel Barbeitos
O anuncio do goberno español (PSOE/UP) da súa vontade de implantar a Taxa Tobin en España trouxo de novo a actualidade este demanda que as organizacións sociais, lideradas por ATTAC, veñen reclamando dende fai varias décadas para así combater a especulación financeira. Dada a importancia de tema compre explicar con detalle en que consiste esta medida, que obxectivos persegue e como debera sela súa aplicación. Unha vez analizado poderemos alcanzar a ver a real dimensión da medida aprobada polo goberno español.
Os mercados financeiros, teoría e práctica
Empecemos sinalando que para unha mellor comprensión da importancia da chamada Taxa Tobin, e tamén das dificultades da súa implantación, compre explicar polo miúdo pero de xeito sinxelo unha serie de teses relacionadas cos mercados financeiros.
Segundo a teoría económica ortodoxa os mercados financeiros internacionais deberan cumprir-las seguintes funcións: a) mobiliza-lo aforro nacional para financiar investimentos produtivos, principalmente nas rexións menos desenvolvidas; b) facilita-lo comercio internacional, e c.- Transferilos riscos da economía dos aforradores e as empresas ós axentes financeiros que reciben a cambio unha remuneración polos seus servizos. Esta teoría, na súa versión neoliberal, sostén ademais que canto máis desregulados e ceibes sexan estes mercados financeiros máis eficaces poderán ser: “a mobilidade de capitais” -sinalan os neoliberais-“garanta sempre e en todas as partes a mellor utilización dos recursos e, consecuentemente, permiten a súa optimización”.
Pero, que nos din as evidencias? A realidade empírica non parece que confirme estas hipóteses. Dende que a globalización financeira –que ten un dos seus motores no desregulamento dos mercados financeiros- é un feito real na economía mundial as crises sucédense de xeito acelerado –crise da débeda externa dos países do Terceiro Mundo no 1.982, o crack bolsístico de 1.987, o estalido do SME en 1.993, a crise mexicana dos anos 1.994/95, a crise asiática de 1.997, a crise rusa e dos países latinoamericanos de 1.998/99, a crise arxentina do 2002, a derradeira crise financeira do 2008…- crises que se alimentan da inestabilidade nas taxas de xuro e nas diferencias dos tipos de cambio, en definitiva da liberalización dos mercados financeiros, que veñen a confirmar que eses argumentos son falsos.
Entón, que sucede?. Sucede que os actuais movementos de capitais que responden as tres funcións subliñadas anteriormente non representan máis que unha porcentaxe moi reducida do global das transaccións financeiras. Que a amplía maioría delas corresponde a operacións puramente especulativas e de arbitraxe e se apoian nas flutuacións permanentes dos tipos de cambio e nas diferencias das taxas nacionais de xuro. E estas operacións especulativas –fronte as cales as autoridades monetarias amósanse impotentes- son o xerémolo dunha grande inestabilidade nos mercados financeiros coas consecuencias xa subliñadas de inestabilidade crecente dos mercados financeiros e incremento da especulación que provocan crises recorrentes como aos dos anos 90.
Fundamentos políticos da Taxa Tobin
Neste marco que se pode facer para regula-lo funcionamento dos mercados financeiros internacionais e poñer freo a especulación facilitando que cumpran a función de poñen-las transaccións financeiras ó servizo da economía produtiva: implanta-la TAXA TOBIN.
Mr. James Tobin –premio Nobel de Economía no 1.981- propón “instaurar unha taxa de pequeno monto a tódalas transaccións financeiras co gallo de poñer freo a especulación que se apoia nos beneficios derivados das mínimas diferencias nos tipos de cambio entre os mercados de operacións múltiples e de amplío volume en curtos espazos de tempo”. Desta forma o obxectivo final da Taxa Tobin na súa versión orixinal non é impide-los efectos positivos que sobre o aforro mundial teñen as transaccións financeiras internacionais –por caso, a deriva do aforro mundial dos países intensivos en capital a operacións produtivas en rexións probes en capitais- senón de repartir dun xeito máis equitativo as cargas fiscais sobre o conxunto das actividades económicas.
“O núcleo esencial” –segue a dicir Mr. J. Tobin- “das transaccións hoxe en día realizadas nos mercados monetarios internacionais –cun monto estimado de varios miles de billóns de dólares por día- corresponde a operacións especulativas e de arbitraxes”. Son transaccións que distorsionan os mercados de cambios –a mobilidade dos fluxos financeiros entre divisas impide que os tipos de cambio poidan flotar libremente nos mercados ou que sexan fixados polos gobernos- e impiden políticas monetarias independentes –os arbitraxes entre tipos de xuro impiden os Bancos Centrais Nacionais dirixir unha política monetaria independente da mantida polos grandes Bancos Centrais estranxeiros-.
Neste marco financeiro “unha pequena taxa nas operacións de cambio provocaría unha diferencial nos tipos de xuro anuais de liquidación trimestral. Isto sería un factor extremadamente disuasorio para aqueles que encarasen un ir-vir rápido entre moedas. A intención é frea-los movementos especulativos: o monto desa taxa sería demasiado pequeno como para desmotiva-las operacións comerciais ou os movementos de capitais internacionais non especulativos”.
Definido o marco cabe preguntarse como debera sela súa aplicación dada a dimensión i extensión dos mercados financeiros. “Esta taxa debera ser aplicada a escala mundial, cun tipo idéntico en tódolos países, co gallo de impide-la realización de transaccións naquelas zonas nas cales a taxa non se aplicase ou fose máis baixa. O respecto dista medida estaría garantido polas institucións bancarias e os organismos de regulación dos mercados nos cales se realiza o esencial das operacións de cambio. A taxa sobre das transaccións busca conseguir que os mercados monetarios internacionais sexan compatibles cunha autonomía, certamente modesta, das políticas monetarias e macroeconómicas nacionais”.
“Cómpre” –remata Mr. Tobin- “que o resultado da facturación dunha taxa internacional sexa afectado a fins internacionais e posto a disposición de institucións internacionais”.
A taxa Tobin como reivindicación social
O movemento cívico ATTAC foi o primeiro en collela bandeira da taxa Tobin pero introducindo algunhas modificacións relevantes. Así e dende a perspectiva de ATTAC a taxa Tobin –sen desbotar, de ningures, a súa validez- necesita dalgunhas apartacións complementarias para que a súa implantación sexa posible actualmente.
En relación o seu carácter Mr. Tobin subliña a necesidade de que sexa aplicada a escala mundial ou polo menos nos países do G7 xunto a outros países importantes da esfera financeira –Singapur, HongKong, Suíza…- Isto plántea a esixencia dun control democrático polas institucións internacionais encargadas de recadar esta nova taxa fiscal e de establece-los usos a que irá destinada: algo que a curto e medio prazo semella inviable. A pesar diso outras alternativas son posibles como, por caso, unha aplicación en dous tempos da taxa Tobin. Unha primeira iniciativa que parta dunha rexión supranacional coma Unión Europea, para estenderse despois a toda Europa, consistente na aplicación da taxa a tódolos países interesados –creando así unha “zona Tobin”- cun importe reducido a nivel interno pero máis elevado para as transaccións exteriores. Tanto a Acta Única Europea como o Tratado de Maastricht prohiben o control de cambios, polo que para que a aplicación da taxa Tobin fai necesaria unha revisión dos tratados: unha dificultade que non unha imposibilidade. Malia a instauración da moeda única favorece a aplicación dista medida, non sómente ó suprimila especulación entre as moedas dos países membros no interior da zona euro, senón o facilitar unha aplicación da Taxa Tobin a tódolos países sen desencadea-la especulación no interior da Unión Europea: bastaría con grava-los movementos especulativos a súa entrada e saída do territorio europeo. Os ingresos que a Unión Europea obtería diste imposto sobre dos movementos especulativos poderíanse destinar a incrementa-lo presuposto comunitario, fundamentalmente ó apartado do fondos estruturais –velaí coma Galicia pode saír maiormente beneficiada da implantación da Taxa Tobin na Unión Europea ó ser unha das rexións preferentes na aplicación dos fondos estruturais europeos-. Unha segunda e definitiva iniciativa tería lugar unha vez adheridos os principais países aplicando unha soia e mesma taxa a todos.
En relación a súa eficacia debemos ter en conta que nos seus plantexamentos orixinais a taxa Tobin resulta eficaz fronte a ataques especulativos de baixa dimensión pero semella, por si soia, impotente a carón de entradas masivas de capitais especulativos e/ou de ataques meirandes que desemboquen en fugas de capitais. Para evita-los problemas derivados de grandes operacións especulativas compre establecer, por parte das respectivas administracións –nacionais e/ou internacionais-, medidas complementarias de control dos fluxos entre as divisas estranxeiras e a moeda atacada, ben con carácter excepcional ben con carácter permanente, algo que xa fixeron no seu día primeiro Francia, e posteriormente algúns países do Sueste Asiático (China, Taiwan e Malaisia) e de Latinoamérica (Chile, Colombia….) conseguindo así verse menos afectos pola crises nas súas áreas. A Unión Europea recolle no tratado de Amsterdam esa posibilidade –artigo 59- e mesmo o propio FMI chega a admitir a eficacia dista medida.
Habería tamén que establecer limitación as entradas na zona Tobin de capitais a curto prazo pois provocan unha sobrevaloración da taxa de cambio poñendo freo as exportacións e estimulando as importacións disparando así os déficits comerciais, impulsando os créditos estranxeiros, a suba das taxas de xuro, o crecemento do desemprego, a devaluación e a conseguinte fuxida de capitais…-. Chile –1.991/97-, Colombia –1.993/96- foron, por caso países que adoptaron medidas diste tipo que se ben tiveron a curto prazo un efecto feble sobre da taxa de cambio favoreceron, a pesar diso, un crecemento medio superior, víndose estes países menos afectados polas repercusións da crise financeira mexicana de 1.994-95. En relación ás saídas de capital e fronte a posible “fuga de capitais” compre aplicar unha política de “control dos cambios” restrinxindo a liberdade de compra e venda de moeda local co gallo de previñer/dificultar unha fuga de capitais que se poida traducir nun afundimento da taxa de cambio. Malaisia –1.997- conseguiu, diste xeito, deter a taxa de cambio, impoñer unha baixa no tipos de xuro que posibilitou frea-la creba industrial e financeira e a caída do emprego, estabilizando a súa economía, en contraposición coa grave situación en que caeron os outros países do Sueste Asiático que non adoptaron medidas similares.
En relación a súa aplicación territorial compre subliñar que a taxa tal e como a concibiu Mr. Tobin estaba pensada para a súa aplicación polos países ricos –EEUU, Xapón, Gran Bretaña….- onde se realizan o esencial das transaccións financeiras. En ATTAC, a pesar diso, pensase que na aplicación da taxa Tobin débese busca-la implicación dos países emerxentes e do terceiro mundo. A taxa Tobin debe ter unha vocación universal: integrar mediante a negociación ó conxunto de gobernos do planeta, nunha dinámica coordinada de reconstrución dun sistema financeiro e monetario mundial estable. As dificultades da súa posta en execución non son tanto técnicas como políticas.
Finalmente non se debe ignorar as limitacións que para a implantación da taxa Tobin ten a existencia dos “paraísos fiscais”. A posta en execución da taxa Tobin esixe enfrontarse ós paraísos fiscais: a Unión Europea debería, dende xa, tomar medidas contra aqueles estados e outras entidades políticas situadas no seu propio territorio, ou que manteñan relacións estreitas con ela, e que sirvan de refuxio ós capitais especulativos e ó diñeiro proveniente de tódolos tráficos.
A taxa Tobin e o novo goberno español
Como se pode comprobar a reivindicación social da Taxa Tobin queda moi lonxe da medida que ben de aprobar o goberno español. Unha medida que, porén, non se debe desprezar polo que supón de primeiro paso, moi modesto, pero un paso adiante. Todos sabemos as resistencias que medidas deste tipo atopan por parte das todopoderosas elites financeiras.
A proposta aprobada polo goberno español non é, xa que logo, a proposta de ATTAC e outras organizacións da sociedade civil, como por caso o movemento sindical. A proposta do goberno español é a de fixar unha taxa a compra/venda de accións en Bolsa das grandes empresas españolas, cun tipo impositivo moi baixo (0,2%). Unha medida que pola súa cobertura deixa fóra de gravame a maioría e as máis importantes das transaccións como por caso os mercados de divisas e de produtos derivados. Porén, non esquezamos que o obxectivo real do goberno español é recadar mentres que o da Taxa Tobin é a loita contra a especulación financeira. Un obxectivo moito máis ambicioso.
A pesar diso estamos diante dunha decisión importante que ademais beneficiará aos pensionistas xa que a recadación obtida por este gravame irá directamente a caixa da Seguridade Social segundo declaracións do novo goberno.
__________
(*) Este texto forma parte dun Informe que o autor do artigo fixera, hai xa algúns anos, para ATTAC-Galicia. Para a súa elaboración consultárase, entre outros, o texto “ATTAC contra a ditados mercados”. Edicións LAIOVENTO. A pesar diso o aquí exposto é da exclusiva responsabilidade de quen escribe.