por Manoel Barbeitos
As evidencias empíricas demostran que a eurozona non está tendo bos resultados económicos dende que estourou a crise financeira do 2008. O crecemento económico (+0,8 en términos de PIB), o desemprego (por riba do 7%) e a desigualdade de rendas (25% de familias en risco de pobreza antes das transferencias sociais, 17% despois) poñen en evidencia que a eurozona ao día de hoxe non recuperou os valores previos aos da gran recesión. É o que cando menos deberan facer reflexionar as autoridades europeas sobre o camiño emprendido deica agora, cousa que non é o caso, pois non só non dan sinais de querer revisar os seus postulados senón que parecen empeñados en defendella e non enmendalla. Decisión inxustificada cando, por caso, vemos o mellor comportamento tanto dos países europeos que non están na eurozona como doutros países da economía mundo capitalista, como poden ser os Estados Unidos.
Que é o que dende o punto de vista da política económica separa aos estados da eurozona doutros estados europeos e occidentais? As maiores diferencias están nas políticas fiscal e monetaria. Ademais, fixéronse maiores a partir da crise finanieira última (2008), que nos países occidentais deixou ao descuberto unhas enormes débedas tanto públicas como, moi especialmente, privadas. Unha situación que dou paso a un argumento xustificativo da crise por parte das elites políticas e económicas que, en contra de tódalas evidencias, explicaba a crise por mor de que “viviamos por riba das nosas posibilidades”.
Se a causa da crise fose esa, os autores desta tese atoparían tamén a solución: hai que reducir gastos. Por onde empezamos? Polo gasto público. Por que? Porque un gasto público elevado frea o gasto privado e impide o crecemento económico. Unha vez aceptado polas elites gobernantes que era preciso recortar gasto público, había que poñerlles límites aos déficits xa que estes eran a causa das elevadas débedas públicas. Que limites e como xustificalos?
Aquí volveu aparecer a ortodoxia. Considerouse que a débeda pública, cando supera un determinado índice, convértese nun freo para o crecemento económico. Os gobernos europeos e as autoridades comunitarias decidiron que ese límite estaba na 60% do PIB. As débedas públicas, como é ben sabido, derivan dos déficits, polo que se se lles quere pór un límite ás débedas, tamén hai que poñerllos aos déficits: 3% do PIB fixado no Tratado de Maastricht. Cal é a base científica que xustifica estes valores e non outros? Ningunha. Son totalmente arbitrarios. Agora sabemos que esa cifra do déficit foi imposta no seu día (1981) por Francoise Miterrand, daquela presidente de Francia, por suxestión dos seus asesores e como límite de gasto para os seus ministros, e que tal como explicaron logo os mesmos asesores, era totalmente arbitrario e buscaba saír ao paso da demanda presidencial. Velaí a base científica do índice (3%) que logo daría o salto a Europa e sería utilizado polas autoridades comunitarias para establecelo como o teito dos déficits públicos.
Parece incrible. Tan incrible como certo. Incrible porque non ten apoio algún, nin científico nin técnico. Certo porque logo de ser fixado polo goberno francés, foi adoptado polo goberno alemán e, como era previsible, deu o salto a Europa. (PEC: Pacto de Estabilidade e Crecemento, 1997). Ese salto converteu este índice no eixo central da política fiscal europea por mor do apoio recibido por parte das forzas políticas dominantes, tanto liberal-conservadores como socialdemócratas.
Claro que logo viñeron as crúas realidades. Sucedeu que a pesar desta regra fiscal, as débedas públicas disparáronse en practicamente tódolos estados da eurozona e, o que resultou peor, a crise financeira transformouse nunha grande recesión económica. Que pasou? Que tal política de control do déficit puxo só o acento no gasto (“austericidio”) o que provocou unha fortísima caída da demanda global e, xa que logo, da actividade económica, e con ela un crecemento do desemprego, sendo máis pronunciados nuns estados europeos ca noutros. Algo lóxico dadas as diferentes estruturas fiscais e comerciais dos estados da eurozona.
A resposta das autoridades europeas á grande recesión non puido ser máis decepcionante e contraproducente: máis doses de austeridade. Un camiño ao abismo que tería como guía a chamada “regra de ouro” aprobada nun Consello Europeo -decembro do 2011– que limita o déficit estrutural anual (non inclúe gastos e ingresos de carácter cíclico) a un máximo do 0,5% do PIB. Esa regra fiscal tería a súa culminación na sinatura, o 2 de marzo do 2012, por parte de tódolos países da Unión Europea agás Gran Bretaña e Chequia, do chamado Tratado de Estabilidade, Coordinación e Gobernanza (TECG), polo cal os países asinantes comprométense -compromiso que debe incorporarse ao Dereito interno, ás respectivas Constitucións- a que os seus orzamentos nacionais estean en equilibrio ou superávit, e a coordinarse e converxer en materia de política económica na liña do acordado no Consello Europeo de decembro do 2011. O goberno español de quenda -PSOE-, contando co apoio do principal partido da oposición naquela conxuntura -PP-, sería dos máis adiantados na hora de plasmar a nivel estatal este acordo do Consello Europeo. Así, o PSOE e o PP pactarían (2011) unha reforma constitucional -unha “reforma express”: vía urxente e sen referendo- que introduciu na Constitución Española (art.135) a obriga da “estabilidade orzamentaria” por parte das administracións públicas quen teñen agora prohibido -por mandato constitucional- gastar máis do que ingresan.
Seguramente a proba mais evidente do fracaso destas políticas do déficit estea no propia realidade dos resultados. Asi, malia os durísimos recortes no gasto público que puxeron en marcha a maioría dos estados da eurozona, a débeda pública acumulada (derivada de déficits que incumpren sistematicamente os acordos) supera xa os 10 billóns de euros (terceiro trimestre 2019), o que equivale ao 86% do PIB cando, por caso no ano 1995, a débeda representaba o 70,8%. Un incremento superior aos 6 billóns de euros que se debe na súa meirande parte ao pago de xuros á banca privada (máis de 200.000 millóns de euros anuais). Se a regra do déficit non conseguiu limitar a débeda pública, como era a sua xustificación, si conseguiu incrementar o custo da mesma debido a que o seu financiamento, por razóns dos tratados europeos, está en mans da banca privada, que ten precisamente niso un dos seus grandes nichos de negocio.
Non é menor a proba de tal fracaso a evidencia de que ningún dos estados da eurozona, moi especialmente os periféricos, recuperou os níveis de crecemento económico e emprego anteriores á crise, ao tempo que manteñen índices de desigualdade e pobreza moi superiores. E que sin termos saído da recesión económica, estea chamando ás portas unha nova depresión.