Este ano toca autora, exactamente a sexta desde que se instituise, en 1963, o día das letras Galegas. Luisa Villalta vai vir este ano arrequecer unha exigua nómina na que figuran Xela Arias, homenaxeada no 2021, María Victoria Moreno no 2018, María Mariño no 2007, Francisca Herrero Garrido no 1987 e a inaugural Rosalía de Castro.
Á marxe da evidente oportunidade que supón para a institución da RAG a elección dunha muller, que a ben seguro se lerá como resposta lóxica a unha sociedade que demanda máis presenza feminina en todos os ámbitos, continúa pairando no aire a necesidade de repensarmos un modelo de promoción cultural que se basea no monocultivo anual: unha práctica que beirea sempre o ton haxiográfico, e no que adoito tenden a reproducirse ata a extenuación tópicos declinados por moitas voces que obedecen. O exercicio da crítica literaria cadra mal coas présas editoriais, cos libros por encarga que non deixan levedar un verdadeiro diálogo entre quen le e os textos realmente escritos. E que dicir da esixencia deses dez anos desde o pasamento como requisito indispensable? Esa consciencia tan clara do funerario, algo que por certo nos caracteriza como pobo, outórgalle inevitablemente ás análises da vida e obra unha pegada elexíaca. Imposible disentir, deslizar un comentario levemente crítico nos volumes monográficos.
Ao tempo, ese requisito, o da morte ben cumprida, tende a unha nómina de autores que deixan fixada a súa derradeira imaxe nos días da vellez. O respecto á idade, porén, desactiva boa parte do potencial revulsivo das figuras, como se a suma final tendese a eliminar toda aresta e a minimizar os conflitos entre as xeracións.
Un vello petrucio, un ancián venerable, raramente pode ser divulgado con entusiasmo nas aulas, nas rúas. Cantos anos pasaron sen que o persoeiro das letras fose quen de impregnar coa súa mensaxe o país, malia todos os instrumentos de visibilización postos ao seu servizo? Dentro dunha sociedade eminentemente visual, a imaxe conta cada vez máis á hora de reclamar a atención. Quen morre novo ten vantaxe, algo que demostraron con claridade os homenaxeados con máis proxección dos últimos tempos: Lois Pereiro e Xela Arias.
O criterio funerario, se falamos das mulleres, non nos beneficia: temos aínda tan poucas escritoras mortas!! Pero ao tempo é digna de salientar a relativa xuventude de catro das seis autoras elixidas pola RAG.
Os rostros multiplicados de Luísa Villalta e Xela Arias, facendo parte da paisaxe urbana de Galicia, tenderán, como denunciaba a propia Luisa no seu traballo Por que os homes non nos len?, a demostrar a sobreexposición do corpo feminino, a obxectualización da escritora readaptada, secundarizada?
Luísa Villalta, como Xela Arias, morreron no comezo dunha esplendorosa madurez, e ambas as dúas posúen un interesantísimo rexistro fotográfico que facilitou convertelas en iconas da beleza normativa. As súas imaxes, o seus rostros multiplicados, facendo parte da paisaxe urbana de Galicia, tenderán, como denunciaba a propia Luisa no seu traballo Por que os homes non nos len?, a demostrar a sobreexposición do corpo feminino, a obxectualización da escritora readaptada, secundarizada?.
Tanto Xela coma Luísa tiveron un moi discreto papel no panorama literario, unha intelección complexa co seu tempo. Malia representar modelos diferentes, a afouteza punkie de Xela, que se daba enteira para ser desmembrada, a vertente racional de Luisa, cun discurso esixente e preciso, as súas figuras a desmán quedaron no seu tempo mal lidas, poetas como eran sen xeración, por máis que comezasen a ser reivindicadas polas autoras dos noventa. Curiosamente tamén ambas as dúas renegaron publicamente de determinada condición do feminismo, posto que sospeitaban de todas as directrices doutrinais. Sorprende, si, lida desde hoxe, a insistencia na independencia da escrita, e o rexeitamento da etiqueta xenérica “Literatura feita por mulleres”. “O feminismo pode estar a fornecer datos para a acomodación dunha nova forma de feminidade, isto é, de secundariedade”, di Luísa. Esa postura que hoxe resulta case incomprensible era, lembrémolo, ben común nas alturas dos oitenta e noventa do pasado século, no que unha gran maioría de escritoras advertía do perigo da subalternidade disfrazada de eloxio compensatorio.
Luisa, como fixo Virginia Woolf, inmobilizou dentro de si o “Anxo da casa” e pelexou por unha igualdade racional que redundase no ben común. Iso supuña, claro está, obviar o corpo como problema ou como fonte de identidade. Logo limos a Donna Haraway e a Judith Butler e fomos comprendendo ata que punto era preciso repensar ou matizar os presupostos do feminismo da igualdade. Que faremos hogano coa figura de Luísa Villalta? Acabaremos, como ela mesma advertía hai vinte anos, ofrecendo na sobreexposición benintencionada unha atractiva imaxe da feminidade subalterna nas letras ou seremos quen de proxectar a súa figura na súa verdadeira dimensión, tan incómoda como sutil, apaixonadamente racional.
