“Vivimos un olor a solpor que se xunta coas ganas de que xurda un novo mundo”
Oliver Laxe
Hai pouco foi o día das Letras Galegas, esa data que nos enfronta de novo ao solpor no que se baña a lingua e a cultura de noso. Malia sermos cantareiras, malia axitar bandeiras e aturuxos semellamos estar en permanente retroceso, recuando ata case chegar a albiscar xa ese raio verde que dá comezo á noite pecha.
Estamos si, vivindo un olor a solpor, como nos di o Oliver Laxe, o noso profeta de feridora beleza. Camiñamos polo gume da desaparición, pero xa sen moito drama, ou iso é o que a min me parece. Desde aquel Informe dramático sobre a lingua galega, na que en 1973 o profesor Alonso Montero lle puña nome ao ocaso, moito choveu, moitas idas e voltas, ilusións e decepcións amoreadas. O asunto é que si, que ata agora fomos indo, con saúde maltreita, pero indo. Malia as humanidades estar estruturalmente en crise durante décadas, sempre foi posible pensar nunha esperanza. Pero xa non, algo cambiou, agora o que notamos é a inchazón, o pulo dese novo mundo que está a piques de desvelarse, e no que o propio concepto de cultura literaria ou de diversidade lingüística está pasando a ser algo sen verdadeira importancia, sen valor estratéxico, sen utilidade…
O peso central da lingua e da literatura cede a prol da defensa do medio natural. O futuro semella de poucas, pouquísimas linguas, nun uso adelgazado, sen subordinadas nin ambivalencias semánticas.
Pensemos, por exemplo, nas asociacións culturais, ou mesmo nas consignas que se berran o 17 de maio no Obradoiro. O peso central da lingua e da literatura cede a prol da defensa do medio natural. O futuro semella de poucas, pouquísimas linguas, nun uso adelgazado, sen subordinadas nin ambivalencias semánticas.
Por xogar a imaxinar, imaxino que dentro de cincuenta anos ninguén terá unha biblioteca. Nas casas luminosas e asépticas do futuro predominarán os valados con imaxes en movemento, que serán tamén parte do que chamamos realidade. No visionario Fahrenheit 451, Bradbury falaba da inutilidade dos libros. Desprazados pola televisión da catro paredes, unha televisión permanentemente acesa que “se converte na realidade e é a realidade”, os libros acabarán sendo queimados ou postos a secar como montículos de peixe. Esa é a imaxe que un home intuíu nos anos cincuenta do pasado século e que agora vemos cumprida coa promesa dos fascismos e a súa lista de libros prohibidos.
Con todo, mentres os estadounidenses ven como se pechan os centros de investigación e se recortan ou se suprimen as axudas á cultura, aquí en Galicia, aquí en Europa, aínda nos preguntamos se é verdade o que estamos a ver, e mesmo atrevémomos a celebrar xa a caída do imperio americano como oportunidade para volver refundar unha cultura inmorredoira desde o vello continente. Paradoxos neste presente tan, tan contraditorio. Porén, por incrible que pareza, a cousa é que sí. A páxina web do Ministerio de Cultura de España indica que, por primeira vez, a porcentaxe de poboación que le libros no seu tempo de lecer supera o 65%.
En que quedamos?
Está claro que non damos unha.
Veña a chorar pola morte do libro, pola morte do teatro e velaí temos eses datos, tan lucidos e repoludos! Falamos da cultura con “C”, da cultura do libro impreso e o respectuoso silencio nas salas, algo que medra.
E logo? De que nos queixabamos? Pois se cadra, neste presente paradoxal no que habitamos si que podemos seguir queixándonos da mala saúde da cultura. Pensemos, por exemplo, na Educación. Xa Bradbury apuntaba: “Abreviáronse os anos de estudo, relaxouse a disciplina, deixouse de lado a historia, a filosofía e a linguaxe. As letras e a gramática foron abandonadas pouco a pouco ata que se esqueceron por completo”. Aínda non é ben así en 2025, pero xa case, visto o ralear nas aulas, o farolillo vermello que pende en tantos e tantos departamentos universitarios de linguas e literaturas, filosofías e historias.
Se a vida é o inmediato, se só o práctico importa, por que esforzarse en ler libros difíciles? Desde ese punto de vista, conviñamos, si que podemos darlle a razón enteira ao vello Bradbury, que indica que a máis amplitude do mercado, menos posibilidades de discusión. Esa é a idea que parece nos guía no capitalismo avanzado. Se os libros son problemáticos, simplifiquémolos, “Fóra os conflitos. Melllor aínda, ao incinerador”, Á xente de cor non lle gusta O negriño Sambo? Quéimao”, “Os funerais son tristes e pagáns? Elimina os funerais”.
Desde a cultura galega tamén o intentamos, simplificar, cadrar cos marcos de pensamentos aceptados e non molestar. Malia que teñamos unha miserable cota do oito por cento dos libros vendidos, desde a literatura galega tamén se pon en marcha o dereito de exclusión. Penso, por exemplo, nas bases do premio de narración curta Anxel Fole, nas que a imaxe da muller non pode ser denigrada con connotacións sexuais e as drogas son borradas, como os insultos e a violencia e relacións de poder. Unha literatura sen literatura, libros sen textura, obxectos imposibles, inservibles. Como se di en Farenheit:
“Comprende agora por que os libros son temidos e odiados? Revelan poros na cara da vida”.
Esa literatura que se vende, que se promociona e se sobrerrepresenta non será non a que dentro de non moito o vello profesorado de humanidades vaia recitando polos camiños cheos de pó. Será nos libros difíciles onde resida a memoria dun mundo no solpor. Probablemente sexan ese e non outros os libros que as xinoides e os androides admirarán como o máis valioso que deixa a nosa especie.
