Nos meus vinte lin a Eça, rendida, por suposto, e tamén golpeada por un final que, en realidade, daquela non era quen de asumir. Nese final memorable, Queiroz falaba do fracaso dos ideais da xuventude, e non se refería só á mocidade do protagonista, senón a todas as xeracións que chegan e que marchan deste pálido punto azul, como diría o meu, tamén admirado, Carl Sagan:
“- Falhamos a vida, menino!
– Creio que sim… Mas todo o mundo mais ou menos a falha. Isto é, falha-se sempre na realidade aquela vida que se planeou com a imaginação.
Ese diálogo final parece sintonizar de xeito especial co noso presente, estes anos de confusión e de sensación de fracaso nos que, de xeito imprevisto, todo parece estar fallando.
Vemos como cae paseniño a sociedade do benestar, como enfraquece a clase media, como as minorías que antes avanzaban agora recúan. Será logo verdade que a festa rematou, que é a hora de prender as luces, limpar vasos e baleirar as cabichas dos cinseiros?
E é que si, todo parece estar fóra de lugar, os sólidos valores e o seu argumentario. Vemos como cae paseniño a sociedade do benestar, como enfraquece a clase media, como as minorías que antes avanzaban agora recúan. Será logo verdade que a festa rematou, que é a hora de prender as luces, limpar vasos e baleirar as cabichas dos cinseiros? E por que son precisamente os novos os que o advirten e reclaman, eles que deberían estar bailando como malditos? Andamos desnortados, pero cando demo chegan os felices anos vinte, se xa levamos a década mediada e o único que medra é o consumo de ansiolíticos?
O outro día falando coa compañeira Inma López Silva, recordabamos o punto de desesperación de Stefan Zweig, esa sensación de fin de época que o leva a suicidarse en 1942. É máis grande o cambio que enfrontamos agora que o que se deu daquela, preguntabamonos? O nazismo non se estendeu por todo o planeta nin desapareceu a cultura europea. Eses medos, que levaban ao escritor a imaxinar un fracaso inasumible vitalmente, finalmente acabaron por esconxurarse, o que proba a nosa enorme dificultade como especie para ser quen de anticipar o futuro. Sempre que esquivemos o perigo de autodestrución, que tamén nos vai nos xenes, como recorda na pantalla de Cosmos o sagacísimo Sagan, sairemos desta, aínda que o fagamos de modos que agora mesmo nos resulta imposible imaxinar.
Sexa como for, do que non hai dúbida ningunha é que este presente non dá xeito. Envilecida a democracia, imos mentres tanto funcionando como zombies, intentando na medida do posible non mirar cara arriba, cara ese meteorito que promete extinguirnos. Non poder resoar co aquí e co agora estanos deixando raros, mercando primavera en pleno inverno e outono ao inicio do verán. Aí estamos, como seres eslamiados, estresados, sen ilusión. Porque facer facemos moitas cousas, mercamos todas as entradas, ateigamos os bares e os centros comerciais, porén a nosa mente está dispersa, a nosa mente teima en pensar a todas horas no futuro intentando non pensar nel, non mirar arriba. Ese futuro que resulta imposible de imaxinar, a non ser como un escenario apocalíptico: unha volta a idade media e a barbarie na que nos converteremos en animais de compañía dunha IA consciente de si mesma.
Penso no grave do asunto en especial para unha mocidade que non pode botar a imaxinación a pacer, unha mocidade que ten, globalmente, moito medo e na que domina a ansiedade. Tamén como traballadora da cultura, en en concreto da galega, podo xutarme un bo plus de desánimo. Visto a estas horas, o resultado vital dá pena abonda. Onde está o país que planeou a miña imaxinación na mocidade? Probablemente nunca estivo aquí, porque ese país polo que moitas e moitos loitamos destina á súa cultura un interese relativo e sempre minguante, cada vez máis achegado ao folclore. Logo do espellismo da Transición, no que todos vimos a posibilidade dun país pleno, agora vén esta emerxencia nacional coa que a plataforma Queremos Galego chamou á manifestarse no Obradoiro o Día de Rosalía. O meteorito no ceo. Tamén os grupos de traballo da Xunta de Galicia e os foros participativos convocados ao mesmo tempo polo Consello corren a procurar á desesperada, e a destempo, solucións imaxinativas que freen unha morte anunciada.
De aquí a cen anos, Galicia será un refuxio climático no medio dun Estado desértico con Madrid como grande megaurbe. Nos balnearios galegos o persoal de servizo, migrante latinoamericano e africano de segunda xeración, utilizará algún diminutivo en -iño mentres masaxea o lombo dunha especialista en tecnoloxía que busca uns días detox. Daquela a IA xeral terá pasado á categoría de reliquia filolóxica a moitas das linguas do mundo, entre elas, a nosa. Nese fracaso todos temos, sen excepción, parte de culpa, ao mesmo tempo que podemos, como o gato de Schrödinger, aparecer tamén como absolutamente inocentes. Depende de quen se atreva a abrir a caixa. Polo de agora o que se aconsella é non mirar arriba, nin tampouco cara atrás. Tremendo este presente!
