Unha das últimas cousas que recordo neste ano no que coñecín o apagón propio daquelas que se internan no país do medo, ese no que reina a angustia máis total que poida concibirse, a da perda da saúde, foi unha visita ao museo do Prado. Quería volver outra vez á sala das pinturas da serie negra de Francisco de Goya y Lucientes, ese recital de espantos que é ao tempo unha chamada radical a non conformarse coa monstruosidade do escuro. Lembro os minutos que pasei absolutamente absorta nesa figura do can semiafundido, ese can case sepultado por ondas de pesado ocre, de tempo corrupto, de residuos, e, ao tempo, lembro como esa cabeza minúscula en medio do nada olla cara enriba, busca un leve trazo de paxaros, a penas un borrancho negro no horizonte, “ese can – lembro pensar entonces- está ben vivo”.
Seguín polas salas escuras da vellez do xenio e dei con esa imaxe dun Goya maltreito, un ancián que se apoia en dous caxatos coa firme determinación de volver aprender a andar. “Aínda aprendo”, reza na parte superior da imaxe, aínda aprendo… Non importa que o que centre o esforzo sexa recuperar algo que xa tiña, algo que perdeu, non, o importante é ese impulso vitalísimo. A vida como tránsito da escuridade cara á luz. Morrendo e aprendendo, dicía o meu avó, a quen, por certo, a morte antes de tempo non lle arrebatou a súa proverbial tranquilidade.
Logo viñeron para min días moi duros, a entrada no territorio de Cancerland, como o denominou xusto este verán Siri Hustvedt, unha entrada que adoita sempre ser súbita e brutal.
Tendida na padiola escrutas os semblantes e asomes o veredicto antes de que sexa emitido. Todo se volven sinais, comeza a neurose dos agoiros. A bandada de corvos, os gatos negros… Todo o mundo se volve interpelable e internet está aí para atraparte coas súas malditas porcentaxes que acaban deixándote invariablemente sen esperanzas.
Cunha enfermidade coma o cancro, como antes aconteceu coa tuberculose e, ata non hai moito, co VIH, a morte faise presente. Sentes a súa gadoupa rachando a túa carne, definitivamente enferma. Porque hai enfermidades que che cambian de estado para sempre. Pase o que pase, un enfermo de cancro continuará a selo, mesmo se consegue curarse. Nunca máis un corpo san, senón máis ben un corpo supervivente, un corpo coa memoria do trauma, co medo perenne ao espertar da bicha.
Nestes meses aciagos, nos que me acheguei ao bordo do abismo, decateime do doado que pode ser deixar ir, soltar, soltalo todo, desluirse nun chorro de luz, tamén me dei de conta do contrario, do tremendamente difícil que é apagar ese cerebro reptiliano que traballa sempre arreo para quedar aquí, para sobrevivir a calquera prezo.
Pasar a ser un corpo enfermo, asumir a túa propia vulnerabilidade non é doado, é un proceso moi longo, unha xestación inversa na que vas dando paso dentro de ti á posibilidade do nada da morte. Por iso mesmo todo cambia, o teu punto de vista narrativo sobre a vida, as expectativas e os valores. Hai unha voz que che indica que te afastes da violencia e da agresividade, do embarullado, do pouco claro ou verdadeiro, hai unha voz que te leva a ser a mesma que antes fuches, pero con menos cousas, con moito menos peso na mochila. Xa non podes pelexar a vida como adoitaba o teu corpo con fame, pero, en troques, podes comezar a comprendela, asumir a enorme fraxilidade que nos une, que nos ata, a enorme proximidade de todo o que alenta.
Nestes meses aciagos, nos que me acheguei ao bordo do abismo, decateime do doado que pode ser deixar ir, soltar, soltalo todo, desluirse nun chorro de luz, tamén me dei de conta do contrario, do tremendamente difícil que é apagar ese cerebro reptiliano que traballa sempre arreo para quedar aquí, para sobrevivir a calquera prezo.
Albisquei asemade que o xuízo final existe e que está na nosa cabeza, na xestión da nosa idea de culpa e tamén na capacidade de agradecemento. O único que queda é o amor, lembro repetirme invocando ao gran Agustín Fernández Paz, o creador que conviviu coa enfermidade durante anos e que foi quen de dar exemplo cunha total honestidade e valentía.
Como podía ter vivido de costas a esta realidade incontestable, o meu ser mortal? Como podía non lle ter dedicado senón pensamentos excesivamente superficiais, algo que sucedería nun futuro afastado?
Fronte á anterior omnipresenza do “memento mori”, a nosa época asome que a morte sucederá algún dia e que entón pasaremos a ser considerados simplemente como “os eliminados”, como ben advirte John Berger. Non, nesta época de postcapitalismo avanzado o final da vida é un sumidoiro que ten que ser revisado, orfos como estamos de toda visión transcendente.
E, con todo, eu aínda non morrín, de feito estou desmorrendo a marchas forzadas, como tantas e tantos aos que os avances científicos desta época están empezando a salvar. Estamos conseguindo rachar co determinismo e as metáforas que o cancro levaba aparelladas, como vaticinara Susan Sontag en 1978. A lexión de pacientes crónicos non fai máis que medrar. Estase comezando a controlar a devastación, estase xerando unha nova realidade, unha poboación crecente que require outros coidados. Porque o paciente de cancro vaino ser para a vida que lle reste e precisa que a medicina trate con delicadeza e efectividade ese estado liminar, entre dous luces, que require de fármacos xaora, pero tamén dun modelo integrativo que coide da súa alimentación, o seu estado físico e a súa saúde mental.
Porque o gran reto, penso eu, que trae o futuro non é só salvarnos de morrer o maior tempo posible, senón tamén o de chegar a morrer vivos. Volvo a Goya, e mais ao meu avó, e aos seus “aínda aprendo” como divisa.
