Lucas Platero (Madrid, 1970) é un docente e investigador recoñecido pola súa implicación na loita LGBT, autor de numerosas publicacións académicas, mais tamén de libros divulgativos sobre a realidade transxénero e as necesidades educativas e políticas arredor dela. Falamos con el con motivo da publicación do borrador da Lei Trans.
O debate sobre a chamada “Lei trans” está cuestionando se as institucións “para a igualdade” deben ser reformuladas cara a un concepto máis amplo desa “igualdade”, ou se deben centrarse en xerar políticas para a superación da desigualdade das mulleres. Ti declaraches nalgunha ocasión que habería que “identificar as necesidades máis acuciantes” neste sentido e empregar estes espazos políticos para implementar estratexias concretas. Cales son, na túa opinión, esas necesidades acuciantes?
Na miña opinión, é prioritario recoñecer que a violencia contra as persoas trans tamén é unha violencia antifeminista, unha violencia sexista. É dicir, que o sexismo e a transfobia teñen raíces comúns. Este recoñecemento permítenos fixarnos en que hai persoas trans en situacións moi vulnerables, cuxas vidas están atravesadas por formas de violencia como a pobreza, a diversidade funcional, o traballo informal, os procesos migratorios, e outras violencias. As mulleres trans, neste sentido, teñen necesidades e problemas comúns con moitas outras mulleres, coa peculiaridade de enfrontarse a formas específicas de violencia, porque a nosa sociedade está dominada por ideas onde o rexeitamento ás mulleres e o feminino é central.
Cal sería a prioridade da implementación de políticas de igualdade desde unha perspectiva queer?
Cando pensamos nas políticas públicas, creo que poderíamos atopar un consenso en que deben estar pensadas sobre as necesidades das persoas. E pregúntome se poderíamos imaxinar políticas que constrúan sobre esas necesidades, baixo a óptica das problemáticas comúns, que poden mellorar a calidade de vida de moitas persoas. Por exemplo, se hai diferentes grupos de persoas que temos necesidade de mudar de nome, como é posible que teñamos normas distintas e barreiras específicas para algunhas? Hai mulleres que viven violencia machista que queren mudar de nome, hai quen non se identifica co legado dos seus apelidos, e é tamén unha necesidade dalgunhas persoas trans. Non poderíamos alcanzar un acordo para que isto fose simplemente un trámite administrativo, sen ter que sinalarnos e marcarnos como mulleres maltratadas, trans ou con un legado fascista?
“Os movementos sociais teñen a esperanza de seren espazos de loita emancipadores. Nese sentido, non se entende que unha parte do feminismo teime nunha mirada conservadora de protexer os seus privilexios e sen recoñecer as realidades interseccionais, que aluden tamén ás persoas trans”.
Esta lei, que nace con vocación de ser unha das máis adiantadas do noso contexto, implica un avance fundamental en algo que non está centrando o debate público sobre ela: a desmedicalización da identidade sexual. Nese sentido, un concepto como “autodeterminación de xénero” é tremendamente elocuente e, ao tempo provocador e revolucionario, pero, curiosamente, é desde certas ringleiras do feminismo desde onde está sendo máis cuestionado. A que cres que se debe?
Os movementos sociais teñen a esperanza de seren espazos de loita emancipadores, que amparen as persoas para ter máis dereitos e máis recoñecemento. Nese sentido, non se entende que unha parte do feminismo teime nunha mirada conservadora de protexer os seus privilexios e sen recoñecer as realidades interseccionais, que aluden tamén ás persoas trans. Hai unha gran maioría do movemento feminista que si apoia os dereitos trans, e eu quero poñer a miña atención nese lugar. Nas alianzas e en tender pontes, para gañar dereitos e protexer a quen máis o precisan.
No seu Preámbulo, o borrador da Lei dedica todo un capítulo á reflexión sobre a necesidade de abordar a altísima porcentaxe de casos de discriminación sufridos polas persoas transexuais no noso país. Desde ese punto de vista, parece haber na lei un sentido didáctico que sitúa na normativa unha elevada capacidade de cambio social. Cres que isto é así? Na túa opinión, que capacidade terá esta lei para provocar cambios de actitude en aqueles que agriden e discriminan ás persoas transexuais?
Esta lei, coma outras, ten un valor simbólico de transformación da transfobia e o sexismo dominante na nosa sociedade. Supón mandar unha mensaxe importante de que a discriminación é intolerable e é un problema social estrutural. Comparable coa violencia contra as mulleres, unha lei que tivo unha importancia clave en impulsar un cambio social que xa non pode pararse. Unha lei que tamén bateu con resistencia social. Creo que os cambios sociais traen tamén resistencias e temos que argumentar ben e explicar por que fai falla protexer máis a algunhas persoas, porque teñen máis discriminacións e máis graves.
Tamén é importante albiscar que algunhas das resistencias non son racionais, senón que son emocionais e teñen que ver cos temores e as fantasmas que xorden nas mentes dalgunhas persoas, coma as chamadas TERF, feministas que exclúen ás mulleres trans. Outras resistencias son máis coñecidas, desde a extrema dereita, que nega dereitos a quen non sexa un varón branco heterosexual de clase media e sen discapacidade que non desexa cuestionar os seus propios privilexios.
“Hai toda unha xeración de xente máis nova que non entende por que a transfobia é un problema que pareza imposible mudar. Estamos decepcionando a tanta xente nova, que non é de estrañar que teñan que crear os seus propios espazos, a súa propia linguaxe, e as súas propias relacións”.
Ti dedicaches moito tempo a reflexionar sobre a necesidade de “educar” na tolerancia cara ás persoas transexuais baixo unha visión positiva da escola como espazo onde iniciar unha transformación social. Agora mesmo, e a pesar de que aínda se dan terribles casos de acoso, é entre a xente máis nova onde tamén atopamos, na miña opinión, unha naturalización non só da transexualidade, senon que entre elas e eles a miúdo non hai esa necesidade dunha identificación a través do xénero que si había na nosa xeración. Neste sentido, a lei vai por detrás da sociedade?
Si, a lei vai por detrás da sociedade, ou mesmo do que sucede en moitas comunidades autónomas que xa teñen lexislación nesta materia. Hai toda unha xeración de xente máis nova que non entende de que falamos as persoas adultas e que non entende por que a transfobia é un problema que pareza imposible mudar. Estamos decepcionando a tanta xente nova, que non é de estrañar que teñan que crear os seus propios espazos, a súa propia linguaxe, e as súas propias relacións. Non estamos á altura do que necesitan.
A auxe de la ultradereita en España fixo aparecer na palestra pública opinións que críamos superadas (pin parental, modelos de famila tradicionais con roles laborais que exclúen as mulleres, etc.). Cres que isto xorde como resposta a un cambio definitivo na forma na que, sobre todo esas xeracións máis novas das que falabamos, entenden a definición do xénero e as relacións entre as persoas, ou ese choque entre visións irreconciliables é xa algo definitivo que veu para ficar no debate público?
Como dicía antes, as resistencias dos sectores conservadores e reaccionarios da sociedade teñen que ver con que se producen cambios sociais moi visibles. Non son só os dereitos das persoas trans, senón as mulleres, as persoas migrantes, a infancia non acompañada… Todas aquelas persoas que somos sinaladas como outras. Hai quen preferiría unha realidade social máis conservadora, con máis certezas e menos dereitos, e temos que plantarlles cara cada día.
Que revisión do feminismo é necesaria nun contexto no que un número crecente de persoas no necesitan definir binariamente o seu xénero?
En 2009, as xornadas feministas de Granada fixéronnos ver a importancia dun cambio xeracional, cultural e político do feminismo que se abre á terceira onda, ás diferenzas, ao desafío dos binarismos, non só de xénero, senón en máis ámbitos sociais. Unha transformación da nosa mirada feminista para ampliar a ollada, algo que se ve na actualidade, e que supón un proceso compartido de debate que se foi producindo.
