“Estannos pasando unha interminable película sórdida na pantalla dos nosos cerebros”. Con esta cita de Philip K. Dick (quizais soñada, dubida o citador), abre Franco “Bifo” Berardi o último capítulo de El tercer inconsciente. La psicoesfera en la época actual (Caja Negra 2022). Hai tempo que vivimos nunha novela hiperparanoica do alucinado escritor estadounidense, na que a realidade se multiplica en infinitos planos dos que os espellos das pantallas xa non reflicten nada, senón que son eles mesmos o real. A cova platónica sen saída posible, os escravos dos reflexos definitivamente atrapados porque xa non hai distancia entre o real e o seu reflexo, porque se cadra, simplemente, a realidade ten desaparecido.
Por iso desapareceu tamén a distancia entre as reaccións fronte ao estímulo dos feitos reais, e as reaccións diante dos estímulos das pantallas. A igualación produciuse a favor do modelo destes últimos: reaccionamos diante das barbaridades do real coma se estivésemos vendo barbaridades ficticias. Como é posible que o mundo non se erga cunha indignación universal vendo a masacre xenocida do pobo palestino en Gaza, e xa tamén en Cisxordania? Como é posible que esa indignación non se teña convertido nun movemento masivo que impoña a fin da masacre? A única resposta que atopo é esta: somos xa definitivamente espectadores pasivos que aceptamos impotentes as imaxes insoportables de nenos e nenas, de nais, de anciáns, de persoal médico e sanitario, de civís asasinados, como aceptamos os crimes do asasino en serie ou do xefe mafioso nos filmes que contemplamos nos nosos televisores.
Reaccionamos diante das barbaridades do real coma se estivésemos vendo barbaridades ficticias.
As mortes producidas polo enfrontamento entre dous exércitos, coma ocorre en Ucraína, son en menor número das ocasionadas por un exército atacando a civís desarmados, coma acontece en Gaza. Non só, como se ten dito tantas veces, a realidade copia á ficción, senón que a ficción crea realidade. En Ucraína xa non hai homes que matan a homes no campo de batalla. Quen produce un maior número de mortos son as máquinas, os mísiles, os drons. A guerra xa se asemella ás guerras dos videoxogos do xénero “disparar e matar”. Os condutores de drons, leo nalgunha parte, son recrutados entre os videoxogadores máis hábiles. Esta nova forma de facer a guerra só existía nos relatos de ciencia ficción, e nas películas e nos videoxogos neles inspirados. Se alguén puido pensar que eses relatos actuasen como advertencias sobre o futuro que deberíamos evitar, é claro que esa función preventiva fracasou.
Con todo, pecharei esta nota do Alén buscando noutro clásico da literatura de ciencia ficción unha físgoa por onde procurar un escape á sordidez das pantallas que envelena os nosos cerebros. Moitas veces me teño preguntado (e ata dito nalgún foro, cunha inxenuidade da que non quero, nin podo, nin debo avergonzarme) sobre por que os avances na Intelixencia Artificial (IA), que teñen creado estas máquinas de matar tan extraordinariamente eficaces, non atoparon aínda unha Susan Calvin, capaz de impoñer para todos os produtos da IA as tan simples, mais cargadas de sentido ético, tres leis da robótica. A primeira, como sabe todo lector ou lectora da marabillosa serie de Isaac Asimov que inaugurou Eu robot (1955), di así: Un robot non pode facer dano a un ser humano ou, pola súa inacción, permitir que un ser humano sufra dano. E a segunda: Un robot debe obedecer as ordes dadas polos seres humanos, agás se estas ordes entran en conflito coa Primera Lei. É que non hai ningún enxeñeiro nin experto en IA que teña lido a Isaac Asimov?
