Na recente Semana Galega de Filosofía, nun formidable relatorio pleno de elocuencia e paixón, Marco Bifo Berardi evocou a célebre frase “É máis doado imaxinar a fin do mundo cá fin do capitalismo”, que se pode ler, como o propio Berardi lembrou, nun texto de Mark Fisher (Realismo capitalista ¿No hay alternativa?, Caja Negra 2017). O pensador e activista italiano constataba que a modernidade capitalista constitúe o intento máis exitoso de facer real a eternidade no plano da abstracción. Realización que se fai paradoxalmente mediante a mortificación do tempo vivido porque, se o capitalismo en tanto abstracción é eterno, os corpos non o son. Desta contradición xorde a precarización do traballo, nova forma que adopta o vello proletariado, que impón unha imposible desaparición do corpo, ideacións transhumanas aparte. Ata aquí unha síntese apreixada, e inevitablemente inexacta, dunha parte da exposición de Berardi, que me levou a min a pensar noutro paradoxo: por que o capitalismo, que se concibe a si mesmo como eterno e tivo éxito no borrado da utopía que ameazaba o seu futuro, aquela profecía marxista que lle anunciaba que estaba a cavar a súa propia tumba e alicerzaba o imparable futuro socialista, leva anos producindo un imaxinario de futuros distópicos e apocalípticos? Por que é incapaz de imaxinar ese futuro de eternidade e de forma reiterada nos ofrece imaxes da fin do mundo? Berardi ofreceu esta resposta: o que o capitalismo concibe como posible (a súa eternidade) no campo da abstracción, é incapaz de representalo no campo da imaxinación. Deste xeito, o que Ilya Ehrenburg recoñeceu nos filmes dos anos dourados de Hollywood (A fábrica de soños, 1931), o seu éxito na difusión propagandista do american way of life, deixa de ser posible na época do capitalismo triunfante, cando o seu vello inimigo comunista da guerra fría, chamado a ser o futuro, é xa un cadáver do pasado. Un día formulei unha variante destas preguntas nos encontros de Filosofía para Veraneantes, en Corcubión. E escoitei esta resposta: é o medo. O capitalismo, que xa non ten inimigo (lembremos que China e Rusia, os vellos inimigos, non son menos capitalistas), non precisa vender o seu éxito. A súa abstracta eternidade represéntase no plano das ficcións imaxinarias como non futuro: fóra de min, dinos, só hai a hobessiana guerra de todos contra todos, o atomismo individualista que o relato contractualista inventou como condición posibilitadora do pacto fundacional do Estado moderno. Nese relato, só o medo explica a procura de consenso e a construción do elo social. Si, estamos nun momento hobessiano, berran as historia de asasinos en serie, invasores alieníxenas e zombis asasinos que poboan os relatos da nova fábrica dos soños, que poboan, logo, os nosos propios soños. E nese relato, a democracia deliberativa e os dereitos humanos non son unha opción, só o é o libre mercado. Aínda que conduza, aquí e agora, á precariedade e o triunfo da insolidariedade, á catástrofe ecolóxica, á emerxencia de líderes psicópatas desprovistos de empatía que, con todo (outro paradoxo!), son quen de acirrar ás masas. Aínda que conduza á guerra e ao fascismo.
[Alén dos espellos] A eternidade e a fin do mundo
