“Matérica a ras de terra como son eu”
Van case trinta anos desde aquel Elevar as Pálpebras que te deu a coñecer. Que queda e que se perdeu daquela poeta adolescente.
Supoño que se perderon certas pequenas tensións, amaneiramentos e teimas propias desa post-adolescencia, en favor dunha maior madurez e autoconfianza na propia e xenuína voz. Pero penso que hai bastante que tamén permanece: o fervoroso tesón á hora de apostar polo que amo a pesar das renuncias, o rexeitamento ás formas de vida máis tradicionais dictadas polo sistema, a procura expedicionaria de novos horizontes creativos que inclúan aqueles que me podan facer sentir incómoda ou en risco (pero enriquecida co proceso de aprendizaxe), a constancia implacable, a paciente resistencia e o apaixonado compromiso. Na poesía en si, supoño que unha poética adoito atravesada pola presenza máis ou menos directa dun corpo, un corpo –ademais– xenericamente marcado; e unha poética que se vai abrindo a paulatinas transformacións capaces de dar a saída máis honesta a cada etapa creativa.
“Gústame trascender a soedade do proceso creativo tendendo mans ou compartindo espazos e plataformas que demostren, ao tempo, canto podemos enorgullecernos da nosa comunidade literaria”.
A túa actividade como xestora e dinamizadora cultural é inseparable da túa actividade poética. A célebre oposición semiótica entre acción e descrición semella diluírse no teu caso.
Non só a miña fe e entusiasmo pola escrita tende a tratar de contaxiar outras conciencias abríndoas a concepcións da poesía máis actualizadas, versátiles e abertas, senón que estar en contacto con outras creadoras e creadores enriquece o meu horizonte literario a moitos niveis. Gústame trascender a soedade do proceso creativo tendendo mans ou compartindo espazos e plataformas que demostren, ao tempo, canto podemos enorgullecernos da nosa comunidade literaria. Poñer en práctica e sentir a valiosa rede que de facto somos, e que precisamente é boa parte da nosa fortaleza. Ademais, desenvolver proxectos con poetas mantenme a min mesma alerta, actualizada e ao día en poéticas de enorme interese; ensíname outras estratexias creativas e posturas, contrasta as miñas crenzas ou axúdame a cuestionarme cousas constantemente. Sigo a crer que un gremio cohesionado ben pode ser a mellor base a prol de melloras estruturais para o noso sistema literario. Por outra banda, e para aqueles e aquelas con quen colaboro non só espero que forneza de novas vías de traballo digno, senón tamén de posibilidades de que a súa obra se coñeza máis, se internacionalice, amplíe contactos, novos retos creativos e todo tipo de proxectos futuros. (Polo menos para min) é unha grande satisfacción.
A materia da palabra materia é esa raíz mat- do indoeuropeu que deu palabras como mater-nai, materia-madeira, matiana-mazá. A acción axúntase agora á materialidade. Algo que te emparenta co feminismo contemporáneo. Onde te sitúas, dentro dese complexo mapa?
Foi un resorte (algo anecdótico) para concibir o título e a estrutura de “Materia” a amalgama un tanto sentimentalista de ‘madre’, ‘patria’ e ‘muller’ no sacralizante concepto de ‘matria’. Matérica a ras de terra como eu son, quixen introducirlle un ‘-e-’ que rompese a súa etérea solemnidade e significase moitas cousas (equivocación, espacio, exploración, encontro, elección, escándalo, escape e, sobre todo, emancipación). E é que eses tres tótems conceptuais e culturais fusionados dun xeito tan beatífico parecen crear un horizonte de expectativas demasiado pesado, máis e máis robusto canto máis se pronuncia. E ten o risco de que mordamos o seu propio anzol e, en lugar de liberarnos, polo contrario acabemos nosoutras mesmas por asumilo e reproducilo. Fronte a iso: recuperarmos a materia, poñer o foco nos corpos (tamén os nosos propios corpos); desvelar moitos construtos mentalmente erixidos sobre ela (para poder propoñermos outros) ou abandonar certa vaguidade (por certo algo frecuentada pola poesía galega) en favor dunha maior concreción.
A materia da maternidade. Renunciar á maternidade mais non á materialidade…
Ou mesmo ensaiar outros xeitos de maternidades –se queres– máis materiais: xestar proxectos, concibir textos, alumbrar ideas. Non en todos os ámbitos as mulleres nulíparas temos que ser vistas como estériles. Decidir non ser nai implica unhas renuncias e decidir selo implica outras renuncias. Calquera das dúas opcións debería nacer dunha liberdade de escolla real, na que ambas estean igual de lexitimadas e respectadas. Así e todo, penso que o conflito que o libro expón non pasa tanto por un SI ou un NON á maternidade, senón polo pensamento crítico cara o xeito en que o rol da maternidade segue disposto. Cando unha muller encara unha das decisións máis importantes da súa vida (como entendo que tamén debe selo para os homes) revélanse ante ela todas as circunstancias, valores, expectativas creadas pola sociedade, condicionantes vitais, modelos de referencia, patróns de comportamento. Só unha desigualdade pode facer que a decisión siga resultando tan distinta para as mulleres que para os homes. O por que desa desigualdade, a súa orixe, os factores que a sosteñen e os seus beneficiarios últimos son parte das cuestións que quería pescudar mediante este poemario.
“Hoxe hai obras profundamente conmovedoras, disruptivas, fascinantes escritas en macedonio, en islandés ou en maltés –só por mencionar tres idiomas de menos falantes ca o galego– e calquera lector/a podería recoñecer a súa valía”.
A túa actividade profesional inclúe un abano de países e actividades até agora insólitos para a literatura galega. Cal é o teu veredicto nese sentido. Maior apertura, maior dinaminazación, maior internalización da cultura galega… Temos proxecto como cultura e como lingua?
O primeiro que teño sobradamente comprobado é que estamos máis que á altura dos estándares internacionais e podemos participar en calquera foro coa cabeza ben alta e aínda con fachenda. Aínda mediante unha (dacordo, algo espiñenta) xeneralización, a literatura e máis en concreto a poesía galega presenta unha ambición creativa, capacidade de risco, excelencia e autonomía artística (responde a unha tradición propia, sólida, antiquísima e ben valiosa, nunca subsidiaria ou dependente de paraugas ‘maiores’) difícil de negar. O nivel xeral é alto se o comparamos con calquera sistema, por exemplo, europeo. Pero é que, en materia literaria, en absoluto pode pensarse que a literatura máis interesante ten que coincidir coa producida na lingua de máis falantes. Hoxe hai obras profundamente conmovedoras, disruptivas, fascinantes escritas en macedonio, en islandés ou en maltés –só por mencionar tres idiomas de menos falantes ca o galego– e calquera lector/a podería recoñecer a súa valía. Outra cousa son os circuítos comerciais, o apoio institucional, unha estratexia na que política e economía camiñen da man para apoiar, impulsar e espallar a nosa escrita (que serían Irlanda ou Colombia sen a súa literatura?).
Detectas eivas nesa dirección?
Neses sentidos, Galicia arrastra eivas históricas que nos deixan nunha grave inferioridade de condicións. Contamos coa calidade e coa capacidade pero non podemos facela sentir no mundo porque, mentres a outros lles poñen autoestradas, coches e chófer, a nós case nin nos abren os camiños para que os percorramos pola nosa conta. Non hai unha estratexia ben vertebrada, e a internacionalización da cultura nin xorde por xeración espontánea nin nos van vir buscar a casa. Da maneira máis particular, totalmente persoal e mesmo azarosa, teño a fortuna de chegar puntualmente a espazos que poderían quedar abertos a máis compañeiros e compañeiras, pero na maioría de ocasións non conto eu soa con canles e medios que permitan aproveitarmos esas coxunturas, e os camiños volven pecharse atrás de min. É penoso. “Hai moitos anos estivo por aquí un tal Carlos Casares”, dixéronme cando visitei Armenia como autora. Non me gustaría que pasase algo semellante comigo noutro par de décadas, senón que o fluxo de magníficos autores e autoras de noso fose máis constante e ben aparellado.
