por Albino Prada
A normativa europea ordoliberal actualmente en vigor en materia de electricidade (Directiva[i] 2003/54/CE e documento[ii] “Una política energética para Europa” (2007)) podería resumirse do seguinte xeito[iii]: “A UE creou un falso mercado que permite ás compañías eléctricas actuar como un cartel , coma se fose un monopolista, que lles permite manipular os prezos para maximizar os seus beneficios, como ocorreu nas últimas semanas”.
Os froitos deste falso mercado, desta ilusión -e as súas consecuencias segundo o poder dos respectivos cárteles nacionais- estanse a revelar ante o descontrol dos prezos da electricidade dentro da UE e, aínda máis importante, a heteroxeneidade dese descontrol. Con efectos inflacionistas sistémicos devastadores.
Porque se un aumento medio anual do IPC da electricidade[iv] nun 28% na UE (Eurostat) é xa un descontrol total, o é máis aínda ver que España ou Italia superan o 80%, mentres que Portugal mantense no 5% e Alemaña nun 13%. Falta de control e heteroxeneidade incluso dentro do que se denominou illa enerxética peninsular[v] (80% España e 5% Portugal).
Unha das causas de tal descontrol e asimetrías ten que ver co aumento do custo do gas natural (así como doutros combustibles fósiles: gasóleo por exemplo) que se utiliza nos ciclos combinados como elemento da mestura. que pecha o axuste coa demanda en moitos países e que tería multiplicado o seu prezo varias veces (Boletín Económico[vi] do Banco de España 4/2021 (páxina 27).
Cando isto ocorre cun sistema -non cunha media ponderada- senón cun sistema de custos marxinais[vii]: “por cada euro que aumente o prezo dun megavatio de ciclo combinado, o criterio prezo=custo marxinal aumenta o beneficio do resto dos quilovatios producidos por un. euro. Así conseguen as eléctricas os chamados beneficios que caeron do ceo”. Superbenefícios, a costa do conxunto da sociedade, derivados dun IPC da electricidade total que nada ten que ver cos custos do resto de fontes de xeración (hidráulica, eólica, solar, nuclear, biomasa, etc.).
Sen dúbida, o maior uso, ou non, do gas para xerar enerxía eléctrica explicaría certas asimetrías (porque case sempre é de importación), aínda que apenas coa intensidade das rexistradas por Eurostat se o método fose radicalmente marxinal (e non manipulado) . Noutras palabras: sempre que os xeradores-operadores non pechen o sistema en todo momento cunha mestura especulativa. E que o fan máis nuns países que noutros. Será o regulador nacional quen faga a vista gorda ou non en función dos controis e salvagardas que se establezan. E das amizades cruzadas que hai entre si. No noso caso, Red Eléctrica Española (REE) e a Comisión Nacional da Enerxía (CNE).
Por iso, fai meses que é necesaria unha convocatoria do Banco de España (máximo órgano responsable do control da inflación) ao REE e CNE para esclarecer o porqué destas asimetrías españolas tanto dentro da Península Ibérica, como no que respecta ao conxunto de a Unión Europea.
Os datos mais recientes de Eurostat[viii] sobre o consumo de gas para ciclos combinados na UE indican que de media 20 de cada cen metros cúbicos (normalmente importados) utilízanse para este fin. Porén, cando sinalamos nunha táboa os maiores consumidores[ix] de gas para xerar electricidade na UE, a súa comparación cos procesos inflacionistas máis grandes, ou máis pequenos, de electricidade ofrece resultados paradoxais.
Así, un gran país consumidor como Alemaña acusa un aumento dos prezos do 12,9%, mentres que países que tamén son grandes consumidores como Italia ou España rexistran escandalosas subas de prezos da electricidade (superiores ao 80%).
Porén, o gas aporta en España unha media dun de cada cinco Mw xerados. Aínda que chegando ao extremo de que algúns grandes operadores (como Naturgy) comunican aos seus clientes galegos que o seu aporte de enerxías renovables é cinco veces inferior ao do conxunto do sistema en España (ver recadro, do 44% ao 8%) o que supón dez veces menos o de Galicia (do 75% que di o INEGA ao 8% que factura Naturgy). Co que a achega do gas practicamente se duplica (do 18% ao 30%), igual que na opción nuclear (do 23% ao 38%).
ORIXE DA PRODICIÓN ELECTRICA FACTURADA EN GALICIA (2020). Fonte: Naturgy, marzo de 2022
MESTURA DA PRODUCIÓN EN GALICIA Fonte: Balance Enerxético[x], INEGA, 2022, páxina 22
Compróbase que non existe un mercado europeo homoxéneo da electricidade e dos seus prezos, e que as súas espectaculares heteroxeneidades non gardan relación coa maior utilización ou non do gas en ciclos combinados (e os seus efectos teóricos a través do criterio de custo marxinal), senón con as estratexias especulativas que os operadores de cada país son capaces de activar no “falso mercado” da electricidade. Xogando incluso coa mestura de enerxías primarias que poñen en produción, como exemplifica o caso de Naturgy.
Estratexias especulativas que tamén, por exemplo, fan que en España “o prezo minorista da electricidade reaccione ante as variacións dos prezos por xunto en maior medida no noso país que na media da zona euro” (Boletín Económico do Banco de España 4/2021 páxina 72). ). Unha reacción esaxerada respecto da que BE, CNE e REE deberían tomar medidas dende hai tempo.
Pero, sorprendentemente, no que vai de 2022 e ao longo de 2021, o Banco de España non parece prestar unha atención detallada e monográfica a estos asuntos[xi]. Segue tranquilo sen preocuparse considerando[xii] que, “despois de manterse elevado nos primeiros meses de 2022, espérase que a inflación se desacelera bruscamente despois“. E con iso, ao parecer, seguen tan tranquilos.
¿HAI ALTERNATIVA?
Definitivamente si. Considerar que a electricidade é un ben básico que non se pode xestionar coa man “invisible” da oferta e da demanda (que é unha pura coartada pola súa cartelización cuasi monopolística) e que debe xestionarse publicamente co obxectivo de optimizar o axuste de cantidades. e os prezos de todas as tecnoloxías polo custo medio ponderado[xiii] (como se fai no IPC): “Cando o planificador resolve o problema de optimización, determina o custo de produción óptima que se financiará fixando un prezo de subministración. É neste punto onde aparece o problema. Se ese planificador é privado, estaremos ante o que se coñece como monopolista e o seu obxectivo será fixar prezos que lle permitan obter os máximos beneficios. Pola contra, se ese planificador é público, o obxectivo será definir un prezo que cubra o custo total para maximizar o benestar dos consumidores”. Tan sinxelo coma iso. Pero ben difícil abrirlle camiño.
