O desenvolvemento e aplicación da Intelixencia Artificial (IA) a todos os ámbitos das nosas vidas é o maior e máis revolucionario avance tecnolóxico da historia. Pase o que pase, non vai parar, pero a súa expansión non é o resultado dunha lei natural. Pola contra, responde a decisións dos seres humanos e cando estes deciden co único fin de acumular capitais e aumentar o beneficio privado sen parar, como inevitablemente ocorre no capitalismo, os avances tecnolóxicos están suxeitos a todo tipo de crises e sobresaltos.
Isto é xustamente o que vén ocorrendo coa IA. O seu avance dirixido exclusivamente pola lóxica capitalista (talvez coa única excepción parcial do que ocorre en China) provocou tres tipos de burbullas, cuxa natureza e consecuencias vou explicar rápida e claramente.
A primeira desas tres burbullas poderiamos denominala de expectativas. É a base das outras dúas e o resultado de inchar excesivamente as posibilidades de desenvolvemento e aplicación da IA a curto e medio prazo.
A segunda é a industrial ou de investimentos e está provocada por unha acumulación esaxerada de capital que, ademais, non ten suficiente retorno ou rendibilidade.
A terceira é a financeira e prodúcese como resultado dun prezo das accións das empresas vencelladas ao seu desenvolvemento que non se corresponde co valor real do que fan e están a obter.
As tres burbullas teñen efectos e perigos propios, pero a combinación de todas elas fainas moito máis letais e permite asegurar que van estourar e que o farán con gran dano.
A burbulla das expectativas
Como dixen, o desenvolvemento da IA é imparable, entre outras cousas, porque se autoalimenta. Cada paso adiante senta as bases do seguinte e impulsa novos progresos, o que leva consigo o seu avance vertixinoso. Aínda que non inmediato, nin lineal, nin ilimitado.
Nestes momentos, a IA atópase na fase que se chama xenerativa: é capaz de crear contidos (textos, vídeos, audios, imaxes…) utilizando patróns aprendidos automaticamente que lle permiten analizar unha gran cantidade de datos previamente almacenados. E agárdase chegar á IA xeral, que sería capaz de reproducir a intelixencia humana, razoando, aprendendo e adaptándose autonomamente a calquera situación.
Pois ben, o que chamo burbulla das expectativas consiste en crer que a fase de IA xeral está máis preto do que está e que, mentres tanto, a actual fase xenerativa pode proporcionar moitos máis resultados dos que pode dar.
Prodúcese unha burbulla porque non se está tendo suficientemente en conta que os actuais modelos de IA teñen unha limitación fundamental no seu desenvolvemento: non poden razoar de forma abstracta, tampouco operar á marxe dos datos de adestramento que lle foran fornecidos, e precisan ser constantemente supervisados. Esa limitación ten, principalmente, dous efectos. Por unha banda, obriga a intensificar exponencialmente o almacenamento de datos e (como veremos de seguido) a investir niso cifras colosais para poder incrementar a súa funcionalidade. Por outro, implica que cada novo avance (do GPT2, ao GPT3 e así sucesivamente) non supoña un salto cualitativo, senón tan só unha mellora cada vez de menor significación e moitísimo máis custosa.
Un exemplo claro e concreto desta burbulla de expectativas mostrouno un estudo publicado o pasado mes de xullo polo grupo de expertos METR (Model Evaluation & Threat Research) sobre o comportamento de desenvolvedores de programas que utilizaron ferramentas de IA. Nunha enquisa previa ao experimento, os participantes anticiparon que con elas acelerarían o traballo un 40%. Despois de realizalo estimaron que lles aforraba un 20%. Así e todo, tras analizar a posteriori o rendemento laboral realmente obtido, o METR descubriu que os desenvolvedores completaban as tarefas un 20% máis lentamente ao usar IA que ao traballar sen ela.
A un resultado parecido chegou un informe tamén moi recente do MIT (Massachusetts Institute of Technology). Indica que o 95% dos proxectos piloto de IA non aumentaron as ganancias nin a produtividade das empresas e que, no 5% en que si o fixeron, a IA quedou relegada a tarefas administrativas de segunda orde, moi limitadas e proporcionando melloras só marxinais.
Outro informe da Universidade de Stanford afirma que o uso nas empresas da IA xenerativa en polo menos unha función comercial aumentou máis do dobre: do 33% en 2023 ao 71% o ano pasado. Así e todo, a gran maioría delas recoñece que os aforros de custos son menores do 10% e os de ingresos inferiores ao 5%.
Dito da forma máis clara posible, a burbulla de expectativas consiste en crer que a IA xenerativa está a dar ou é capaz de proporcionar máis beneficios dos que realmente proporciona; e, o que é peor, que simplemente “agrandando” os modelos existentes vai dispoñer de novas capacidades e, máis concretamente, que é desa forma como nos achegaremos á IA xeral.
A burbulla dos investimentos
A expectativa que acabo de sinalar leva a incrementar o investimento de capital no “agrandamento” do modelo actual de IA a un ritmo brutal, vertixinoso e esaxerado.
A cantidade de diñeiro dedicada a xerar enerxía, datos e hardware que fortalezan os modelos de IA dispoñibles crece exponencialmente, a un ritmo que custa traballo imaxinar. O programa Apolo para chegar á Lúa foi un dos máis caros de toda a historia (uns 257.000 millóns de dólares actualizados) e desenvolveuse durante 10 anos. Pois ben, o investimento de 350.000 millóns de dólares en IA que están a levar a cabo hoxe día só catro grandes empresas (Google, Meta, Amazon e Microsoft) equivale a financiar un programa Apolo cada nove meses.
A razón desta burbulla é fácil de entender. Crendo que se poden obter máis beneficios da IA xenerativa simplemente aumentando a súa capacidade, búscase adestrala con máis datos, para o que se necesita maior potencia de cálculo. E iso leva a realizar investimentos multimillonarios en produción de chips, en infraestruturas de centros de datos masivos e na xeración da inmensa cantidade de enerxía que o seu tratamento require.
O problema que expón o incremento incesante dese investimento é que ten o que os economistas chamamos rendementos decrecentes, o que significa que a medida que levan a cabo son máis custosas e, ao mesmo tempo, menos eficaces.
Dicimos que se está producindo unha burbulla industrial ou de investimentos porque as empresas (en realidade un pequeno grupo delas) están a mobilizar cantidades multimillonarias de cartos en función dunha expectativa potencial que non se corresponde nin co rendemento produtivo nin co financeiro da actividade na que se inviste.
É o mesmo que ocorreu coa chamada das empresas puntocom que estalou en 2000, aínda que agora a moita maior escala.
Por aqueles anos, as grandes empresas de telecomunicacións instalaron máis de 128 millóns de quilómetros de cables de fibra óptica só en Estados Unidos crendo que o tráfico da internet se duplicaba cada 100 días. O esaxerado desa expectativa compróbase sabendo que, ao ritmo de crecemento medio desde 2020 (19,8%), o tráfico duplicarase non en 100 días senón en 1.387, case 14 veces máis lentamente.
E o investimento astronómico que se realiza non está a ter retorno.
Unha estimación recente sinala que as cincos grandes compañías investidoras en IA (Meta, Amazon, Microsoft, Google e Tesla) gastarían en 2024 e 2025 un total conxunto de 560.000 millóns de dólares en Estados Unidos, obtendo só 35.000 millóns de dólares en ingresos relacionados coa IA e ningunha ganancia.
As empresas non teñen a seguridade de recuperar o investimento e, así e todo, segundo o seu propio testemuño, seguirán investindo de todos os xeitos.
Valga un simple exemplo. A empresa OpenAI asinou contratos con outras empresas como NVIDIA, Oracle e AMD por valor de un billón de dólares aínda que non deixou de ter perdas e estima que só comezará a ser rendible a partir de 2030. Ou estala, ou se apropia do futuro da IA, e este tipo de apostas é o que está a marcar o desenvolvemento capitalista desta tecnoloxía revolucionaria da que sen dúbida depende o futuro da humanidade.
Finalmente, este exceso de investimento en IA ten outro efecto fundamental: xera déficit de capitais nos demais sectores, facendo que as economías avancen moi desequilibradas e, por tanto, con dobre risco de envorcar. Ou polo lado da burbulla, ou polo resto dos sectores.
A burbulla financeira
O financiamento dunha cantidade tan desorbitada de investimentos non se pode levar a cabo mediante os mecanismos que normalmente adoitan utilizar as empresas. E a falta efectiva de rendibilidade quere dicir que se financian en función de expectativas e non de parámetros que reflicten a situación estrutural obxectiva e real das empresas. E iso é xustamente unha burbulla financeira.
O prezo das accións das empresas vencelladas ao desenvolvemento da IA dispárase e produce millonarios a velocidade de vertixe e nunca vista, pero faino sobre unha base completamente irreal e sen fundamentos económicos e financeiros sólidos.
Para conseguir capital nesas condicións, as empresas teñen que recorrer a estratexias de enxeñería financeira moi sofisticadas, pero precisamente por iso extraordinariamente arriscadas e ao límite da legalidade e do máis elementalmente razoable.
Non se está xerando financiamento equilibrado e axustado ás expectativas de rendibilidade dos proxectos que se financian, senón débeda sostida sobre a especulación. E a necesidade de novos capitais é tan inmensa que son as propias grandes empresas as que establecen acordos de asociación cos seus clientes ou provedores para financiarse mutuamente sen poñer nin un céntimo de diñeiro efectivo. Utilizan instrumentos de pagamento que non o son en realidade, pois consisten en intercambios artificiais de capital ou dereitos, unha especie de troco co que están a xerar unha rede que expande o risco sen parar, tal e como ocorría cos bancos que difundiron no seu día as hipotecas lixo e os seus derivados. É a única forma de que empresas como a mencionada OpenAi, que perde case 5.000 millóns ao ano, poidan seguir investindo cos seus resultados en vermello.
As grandes empresas que están a desenvolver a IA están a facer trampulladas financeiras e contables para presentar ganancias que en realidade non teñen. Externalizan o risco con sociedades ou acordos que o ocultan, non mostran nos seus balances os préstamos que realmente reciben e, como mostrou recentemente o semanario The Economist, “non declaran o valor contable neto da súa infraestrutura informática”.
Todo o anterior non quere dicir que non haxa sectores e empresas sólidos no desenvolvemento da IA ou que o que está a ocorrer sexa un fenómeno novo. Como tampouco significa, tal como sinalei, que a introdución da IA se vaia a deter se as burbullas estoupan. A introdución de todas as grandes novas tecnoloxías (ferrocarril, electricidade…) estivo acompañada de ondas de especulación e burbullas. Por iso podemos adiantar a día de hoxe o que vai acontecer con bastante seguridade. Aínda que agora todo será distinto, por dúas razóns principais.
Por unha banda, porque a IA é unha tecnoloxía que ten unha capacidade de dominación global como ningunha outra a tivo antes. Por outro, porque, como vimos, o seu desenvolvemento se leva a cabo cunha disposición de capital e unha asunción de risco igualmente sen parangón. O primeiro é o que xustifica as présas e as burbullas que comentei. E o segundo é o que obriga a que os donos das grandes empresas tecnolóxicas que están a asumir riscos tan extremos se atopen na necesidade de apropiarse dos aparellos dos Estados, para poder rescatarse a si mesmos se o desastre se produce finalmente, que é o máis probable que ocorra.
E aquí tes por fin, amable lector ou lectora que estiveches lendo ata o final, a razón que explica o auxe do populismo neofascista de extrema dereita que a oligarquía tecnolóxica apoia e financia cada vez con menos disimulo.
________
O orixinal en castelán deste artigo está dispoñible no blog de Juan Torres Ganas de escribir.
