Semella que o Belfast do filme Kneecap, dirixido por Rich Peppiat, non é aquel Belfast que coñeciches uns anos despois do Proceso de Paz que culminou nos Acordos de Venres Santo; aquel Belfast que gardas na retina e mais, ¡máis!, no corazón. Era un Belfast aínda dolorido. Belfast oeste, de murais que enchen, non sei, quilómetros desas paredes que un día berraron “Abonda xa”, “Liberdade”, “Non á discriminación”, “Abaixo a opresión”… ¡¡”Abaixo a ocupación”!! Falls Road, en cuxo cemiterio choraches perante a tumba de Bobby Sands, e viches tamén o glorioso lugar de lecer, tinguido dunha áurea verde-branca-laranxa, dos tres de Xibraltar, con Mairéad (Farrell) á cabeza. Falls Road de taxis negros conducidos por antigos provos que falan sen inhibicións. Falls Road de intransixentes patrullas policiais camufladas. Falls Road de guías vascos do “Tour Republicano en español”. Falls Road de entrañables ex presos do IRA que resistiron nos Bloques H, e sobreviviron.
En Kneecap Belfast está moi presente, semella ser unha personaxe central do filme… Encomezando polas vistas á altura de helicóptero, aparecidas en varias ocasións ó longo da película. Pero o Belfast de Kneecap xa non é o mesmo de sempre… Hai unha nova visión desa cidade. Xa que logo, agora é, poñendo por caso, o Belfast dun fillo (Naoise) que aplica toda a súa tenrura en coidar da súa nai (Dolores) que de veces non pode coa súa vida, está deprimida e mesmo se nega a saír da casa. É unha Belfast na que a xente se divirte (lamentablemente con drogas, como, lamentablemente, acontece en tódolos lugares). Unha Belfast na que o enfrontamento directo coa Pax Británnica se despraza a aspectos menos espiñentos, como a loita pola normalización lingüística de Irlanda (que pasa inescusablemente pola necesaria supervivencia do idioma nacional, na actualidade falado soamente por 60.000 irlandeses). A de Kneecap é unha Belfast inédita, na que son posibles, e incluso frecuentes, os encontros eróticos (e mesmo sentimentais) entre xentes católicas e xentes protestantes. Unha Belfast na que, no canto de facer barricadas (como nos Troubles), pódeste limitar a unha “fuxida de opereta”, arredándose, esvaéndose, correndo lonxe dun desfile oranxista a cuxos membros provocaches anteriormente, despois dun encontro casual. Un Belfast no que, en definitiva, acontecen as mesmas cousas que suceden nos demais sitios (conflitos xeracionais, conflitos familiares, conflitos emotivo- sentimentais… Música Hip-Hop).
O sentido iconoclasta do filme fica plasmado nunha crítica, tamén cariñosa, da faciana relixiosa e cuase folclórica na que adoitan facer fincapé os nacionalismos (así, a, cáseque inicial, escena do “bautismo republicano” de Naoise, incorporada pola técnica do flashback).
O Belfast Republicano, o West-Belfast, o Falls Road, de Kneecap non renega do seu pasado de loita pola Liberación Nacional e Social de Irlanda. Está presente unha crítica moderada e cariñosa do Movemento Republicano Histórico, na persoa de Arló (papel que desempeña magnificamente un Michael Fassbender presentado cun histrionismo absolutamente pescudado, e envolto nunha épica e romanticismo renxedores e arraianos no cursi). Cousa distinta son os chamados “disidentes”, no seu día escindidos do IRA e do Sinn Fein, que son retratados no filme coma xentes de gatillo fácil e como auténticos aprendices de delincuentes. En ningún momento a película volve a cara diante da complexa realidade política irlandesa, e nela existe, incluso, unha fondura de análise e rigor histórico: así, poñendo por caso, cando se fai referencia ó carácter internamente heteroxéneo, dispar e mesmo fraccionado do movemento republicano. Hai unha aparición puntual, de ton humorístico, do propio Gerry Adams facendo de si mesmo. O sentido iconoclasta do filme fica plasmado nunha crítica, tamén cariñosa, da faciana relixiosa e cuase folclórica na que adoitan facer fincapé os nacionalismos (así, a, cáseque inicial, escena do “bautismo republicano” de Naoise, incorporada pola técnica do flashback). As iconoclastas consideracións e reflexións sociopolíticas que se poden tirar do filme refírense tamén á hipocrisía e ó puritanismo moral da sociedade irlandesa (censura en medios de comunicación, tribunais disciplinarios profesionais etc.). Unha das poucas cuestións que a película se toma en serio é a denuncia da política represiva británica no norte de Irlanda (malleiras, malos tratos nas comisarías etc.), con actuacións raianas no terrorismo de Estado (como o episodio do incendio do garaxe); sempre baixo a fría ollada da inspectora Ellis, un auténtico personaxe de caricatura, pero tamén un verdadeiro perigo público.
Kneecap é un filme pouco convencional, na forma e mais na estrutura argumental. Reviste un formato integrado por unha sucesión de sketches heteroxéneos (cómicos ou humorísticos, pero tamén serios ou eróticos… moi diversos); estes sketches fican unificados por un argumento elaborado e un guión chispeante por momentos, con abundante uso do flashback e a translación temporal. Doutra banda, é rechamante a incorporación de grafismos sobreimpresos por riba da propia imaxe do filme. É innegable, na temática e feitura da película, a influencia de Danny Boyle, e, en especial, do seu filme Trainspotting (se ben o ton e ambiente ilusionado de Kneecap non se asemella en absoluto á desesperación que respiramos en Trainspotting). Doutra banda, a indefinición e tensión entre ficción e realidade fan relembrar a un Kusturika no que non se sabe onde comeza unha e remata outra.
É innegable, na temática e feitura da película, a influencia de Danny Boyle, e, en especial, do seu filme Trainspotting (se ben o ton e ambiente ilusionado de Kneecap non se asemella en absoluto á desesperación que respiramos en Trainspotting).
O filme non é frívolo, e afonda nas cuestións que formula. Xa que logo, algunhas delas non son facilmente comprensibles sen un coñecemento previo do chamado “Contencioso irlandés”. Así, a palabra “feniano” repítese ó longo de Kneecap, e ten a súa orixe nun grupo político independentista irlandés do século XIX, e agora, por extensión, é un vocablo que designa os nacionalistas dese país. Para comprende-las referencias á “merda” por parte de Arló sería preciso coñece-las condicións nas que os presos republicanos facían as súas folgas de fame. Non se nos explica, aínda que se amenta, qué foi a Declaración de Independencia de 1916 (que está vencellada ó Levantamento de Pascua). Para comprender certas tomas da película habería que coñece-la cultura de murais políticos existentes en Belfast. Para coñece-lo sentido da escena da carreira diante do desfile de protestantes oranxistas, cumpriría coñece- lo papel destas marchas unionistas no conflito do norte de Irlanda. Para comprender plenamente Kneecap cómpre saber quen foi Michael Collins ou saber que é (ou foi) a RUC (Royal Ulster Constabulary), como tamén é preciso saber quen foi George Best ou cal é o papel do fútbol (Celtic versus Rangers) no imaxinario colectivo do conflito anglo-irlandés. Alén deste conflito, é preciso saber, poñendo por caso, que un “dodo” é unha rara especie de ave extinguida.
En Kneecap hai dous protagonistas simbólicos e colectivos: o grupo de rap, hip-hop en irlandés; e a cidade de Belfast…, pero ámbolos dous pasan a un segundo plano pola emerxencia do conflicto xeracional no norte de Irlanda, que se personifica en Arló e mailo seu fillo Naoise; é un conflicto que se revela na música, na política, na lingua etc. E cabería preguntarse se o devandito conflicto implica dúas cosmovisións distintas, se supón diverxencias substanciais entre a xeración de Arló e maila de Naoise, ou, pola contra, se son diverxencias simplemente accidentais… A solución á pregunta parece vir dada pola final reconciliación entre pai e fillo.
Os rapeiros protagonistas do filme, de xeito máis lúcido, afirman que os nacionalistas son acusados de politiza-la lingua, cando os que verdadeiramente a politizaron foron os que a prohibiron (ou a minorizaron —engadiría eu—).
É rechamante o enfoque da cuestión lingüística no filme, e a súa ligazón co concepto de nación. A personaxe de Cailin afirma que un país sen idioma só é unha nación a medias (eu engadiría que, simplemente, un país sen idioma non é unha nación); en definitiva, é obvio que sen idioma nacional non hai nación. Alén disto, os rapeiros protagonistas do filme, de xeito máis lúcido, afirman que os nacionalistas son acusados de politiza-la lingua, cando os que verdadeiramente a politizaron foron os que a prohibiron (ou a minorizaron —engadiría eu—). Os políticos españolistas (e “as asociacións lingüísticas” da súa contorna) deberían ter moi presente esta mensaxe (na súa aplicación a Galicia). Pero a colonización española non é o único inimigo da identidade nacional de Galicia e do seu idioma nacional: o perigo está no só no Leste, senón tamén no Sur, e sobre todo naqueles que perverten as relacións lingüísticas entre o galego e o portugués, e deturpan a lingua. Son mensaxeiros do autoodio e da dialectalización do noso idioma. Galicia ten que ser consciente de que está rodeada por dous imperios lingüísticos que ameazan a súa personalidade. Só sendo conscientes disto será posible a supervivencia do noso idioma nacional. Xa que logo, ¡fóra xa os falsos paraísos idiomáticos, sobre todo se son paraísos falsos e artificiosos!… ¡Fóra xa historicismos, máxime se son falsos historicismos!
Di Arló que cada palabra falada en irlandés é unha bala disparada pola liberdade de Irlanda. Apliquémono-lo conto.
Kneecap
Dirección: Rich Peppiatt
Guión: Rich Peppiatt sobre historia de Rich Peppiatt, Móglaí Bap, Mo Chara, DJ Próvai
Música: Michael ‘Mikey’ J Asante, Gemma Doherty
Reparto: Móglaí Bap, Mo Chara, DJ Próvai, Michael Fassbender, Simone Kirby, Josie Walker
