Aquel dos setenta foi, en clave política e cultural, un Ourense de cine. En medio dun escenario no que o réxime daba, en versión provinciana, os seus últimos coletazos, emerxeran iniciativas e proxectos de moi variada contextura sociocultural, nunha sorprendente converxencia de grupos e persoas que facían da blancoamoriana Auria unha ágora de creatividade e contestación. Do subsolo saíron a un tempo todas as fervenzas: a das augas, coas Burgas a cachón, e a das conciencias, nas que asomaban colectiva e individualmente mundos e paisaxes de liberdade. Con Vietnam e o maio francés recargando as pilas, e pouco tempo despois coa revoluçao dos cravos a contragolpe da nosa atrasada folla de ruta cara a democracia, todo o que a forzosa clandestinidade mantivera en reserva abrollou en ideoloxías e voces contrapostas, creando territorios de encontro e formalizando, non sen os atrancos da censura e dos burócratas que a aplicaban a pau seco, un cada vez máis definido e tenso espazo público. Aquel no que se deron os primeiros movementos de participación cívica.
Contribuíron a iso as contradicións nas que as distintas familias do réxime evidenciaban con actitudes cainitas a súa progresiva e inevitable descomposición. O tardofranquismo, coa súa cada vez máis demacrada fisionomía, non era senón a quintaesencia do que as elites oficiais desa época, as político/burocráticas e as sociais, exteriorizaban en formatos de actuación pública que, lonxe de teren como obxectivo un plano de resistencia camaraderil fronte ao que se aveciñaba, non facían outra cousa que exhibir unha confrontación a cara de can polos restos. Velaí o que daquela se dera en coñecer, sometido a obrigado silenzo na prensa galega e española da época, como ‘lo de Orense’. Ou sexa, o que un semanario satírico francés, o aínda hoxe vivo e exitoso Le Canard Enchaîné, explicitara como un desfalco que tiña na Caja Provincial de Ourense, unha das máis potentes grazas ás remesas dos emigrantes, o corpo do delito.
De película, sen dúbida. Como cando meses despois trescentos mozos e mozas se confabularon para esixir a renuncia ou a dimisión do bispo Temiño, aquel que asumira a Franco como Caudillo da Fe, dándolles asilo no pazo episcopal da alameda ourensá a algúns dos seus máis violentos mensaxeiros, un deles o xefe dos temidos Guerrilleros de Cristo Rey. O asociacionismo cristiá máis progresista -que axiña recibiu o apoio do asociacionismo laico representado pola Cultural Auriense e Breogán- enfrontábase así non só a un dos máximos representantes da Igrexa reaccionaria na que militaba, verdugo para o clero máis comprometido coas liberdades e cos pobres, senón tamén ao poder de quen a tiñan como lexitimadora da violencia institucional e de Estado.
Temiño burlaba os aires da contemporaneidade a base de apócemas preconciliares. Non era o bispo que Carlos Casares literaturizou en Ilustrísima, facéndoo espectador a escondidas das películas que proxectaba Eduardo Barbajelata aló polos anos 20 do século pasado. De microhistorias cinematográficas coma esa, antes e despois do cine sonoro, nacería cos anos un itinerario de vangardismo cívico/cultural que fará do cine un instrumento de modernización e culturalización na que, por esta e outras moitas razóns, se definiu andando o tempo como a Atenas de Galicia.
E vai ser nos cineclubes onde a cidade experimentaría, a contracorrente do Nodo e dos censores do réxime franquista, unha compenetración intelectual e cultural co cine. Viña esa interacción dos anos 60, a década na que o Cineclube Miño fixo pedagoxía programando ciclos de películas que proxectaban novas miradas sobre a complexidade do mundo e da condición humana. Unha tradición que retomou o Cineclube Padre Feijóo na seguinte década, xa coa nómina de espectadores críticos in crescendo, ofrecendo ademais en programacións festivas todas as películas que coa bitola arte e ensaio se pasaran durante o ano en salas exclusivas de Madrid e Barcelona.
O que empezou sendo un cineclube escolar, sen outro obxectivo que o de facer apostolado cultural entre os estudantes de Maxisterio, acabou en pouco tempo nun dos máis activos dinamizadores da vida cultural da cidade. Que os seus directivos Emilio Losada e Pepe Paz lle deran cobertura xurídica ao proxecto que eu deseñara para poñer en marcha as Xornadas do Cine, contribuíu a elo de maneira decisiva.
Viñamos algúns do cineclubismo universitario, naquel Madrid dos grises dacabalo ás portas dos colexios maiores nos que moitos acabamos sendo, co cine de Eisenstein ou do brasileiro Glauber Rocha, e nas intempestivas horas da madrugada coas prohibidas Acorazado Potenkin ou Viridiana, espectadores compulsivos. Botabamos de menos na cultura galega, tan de letras e tan popular ao mesmo tempo, un baño de realismo máxico, para facer posible que na Galicia das vindeiras décadas cohabitasen o home ilustrado e o homo videns. E pensamos: por que non un cine galego? Por que non unha televisión galega?
Todo converxeu desde entón na idea de crear consciencia desa necesidade. “O cine galego é a consciencia da súa nada. Xa é algo”, na escrita prologal do escritor José Luís López Cid. Como converxeu tamén todo nas complicidades cos grupos de cine amateur -Lupa, Imaxe, Enroba, Grea- e cos realizadores que viñan do laboratorio/escola de Díaz Noriega e da Universidade, entre eles os desaparecidos Miguel Gato e Eloy Lozano. Acudiron ano tras ano para enfrontar os seus idearios estilísticos e narrativos aos idearios políticos e artísticos dos públicos que no salón dos Salesianos escanciaban as tensións deses tempos en debates e controversias interminables. Todos e todas estreando un discurso icónico do que ata ese momento careceran as teorías política e cultural da identidade, que xa nunca máis poderá ser explicada sen o inclusivo factor construtivo da comunicación.
Verbalizouno Carlos Velo, que viña dunha feira internacional de novas tecnoloxías no Xapón, o primeiro que formulou no Congreso da Emigración Galega (Bos Aires, 1956) unha proposta a prol dunha cinematografía de nación. Ninguén mellor ca el, un cineasta de renome internacional, para apadriñar e certificar nas Xornadas a acta fundacional do cinema galego.
Cincuenta anos despois, cun audiovisual competitivo que nos está liberando da nada, un constata que aquel desafío setenteiro de tanta xente non foi en balde.
