Vén de inaugurarse no Centro Ágora da Coruña a exposición Arde la calle, que percorre 30 anos da obra de Miguel Trillo (Jimena de la Frontera, Cádiz, 1953), incluíndo fotos sacadas na Coruña especialmente para esta mostra. Baseándose na premisa de que “o espectáculo está no público, non no escenario”, as súas fotografías retratan as tribus urbanas ó longo do mundo, seguindo sempre un esquema semellante. O individuo mira á cámara diante dun espazo urbano inconcreto, e convértese en representante do que Trillo denomina “a internacional xuvenil”. Unha liña común a épocas e lugares moi diversos, nas que os xóvenes se unen na diferenza baixo o paraugas das pintas, e case sempre arredor da música. Nun comezo, as persoas/personaxes das súas fotos eran o público dos concertos da Movida madrileña. Hoxe en día, continúa co mesmo proxecto, creando un mapa desas culturas urbanas no mundo. Os mozos seguen posando diante deses fondos cheos de cor. Trillo explícanos a súa visión do fenómeno das tribus urbanas e da súa propia obra.
Como buscas a quen fotografar?
O primeiro que busco son os espazos. Os espazos son os que condicionan a miña fotografía. Non é pasear pola rúa a ver que pasa. Escollo os espazos porque sei que é onde vou atopar. E iso pasoume este fin de semana, cando tiven que facer fotos especialmente para a exposición. Busquei eses espazos: o skate park de Eirís, a praia onde están os surfeiros, onde están os graffitis debaixo do paseo… que son territorios que condicionan agora mesmo a vida cotiá. Como non hai acontecementos, pois busco ir a eses sitios.
E notas un cambio nas tribus urbanas dende que comezaches a fotografalas? Estaban máis ligadas á música?
Si, agora é todo como máis cotián. Como o mundo da imaxe apabulla, agora as culturas urbanas teñen que curralo máis, no sentido de que é máis difícil ter un camiño. Recordo unha vez que explicou Alaska como se xuntaran os Pegamoides nos 80: “Íamos ó Rastro, e no Rastro atoparse a unha persoa con gafas de sol xa quería dicir moitísimo”. E alí atoparon a Carlos Berlanga e seguírono. Logo viron que estaba vendendo fanzines e discos de segunda man, comezaron a falar… E iso agora mesmo sería imposible. Pero é o que agora é interesante. Por iso ultimamente vou a Asia e é como volver a comezar para min. A xente xoven está igual de perseguida do que se estaba aquí no Franquismo, pero a diferencia é que no franquismo o mundo do rock estaba en contra da situación anterior. E estes xóvenes en Asia están en cidades moi modernas, con marcas comerciais e festas… pero a eles non se lles recoñece o ser xoven. E o mundo da música, o mundo das tribus urbanas, é o mundo da reivindicación do corpo, da reivindicación da roupa… E claro, as relixións sempre se encargaron dunha roupa. Na India, cando estiven en Bombai, un breaker ensinoume a cabeza. Sinalábame e eu non o entendía, e era porque a súa familia era sij. E os sijsnon poden cortar o pelo, teñen que telo nun turbante.
Entón era un xesto de rebeldía.
De rebeldía, claro. Cortarse o pelo por primeira vez na súa familia dende séculos. É moi forte. E por iso, ás veces séntame mal que se ironice co tema das tribus urbanas, que se frivolice, como se as pintas fosen broma. Porque nas pintas hai ideoloxía.
Pero ata que punto se reclama a identidade particular coa pertenza a un grupo?
Son identidades. Para empezar, todos son movementos minoritarios. Bueno, minoritarios pero desa inmensa minoría. Cando eu ensino fotografía a xente, ensínolles un caderno de fotos e eles síntense rapidamente identificados, a pesar de que un skater vexa fotos de punkies ou heavies… Eles saben que non lles gusta esa música, que ó mellor se levan mal… Pero ó cabo saben que están falando do mesmo, que son vasos comunicantes. O concepto de rebeldía hai que pensar en fronte a quen é. Se te refires a unha lectura política, cando hai unha rebeldía política hai unha linguaxe. Hai a linguaxe da escritura, e a linguaxe verbal, porque hai un discurso e unha reflexión. Por iso as manifestacións levan pancartas, levan textos. Aquí son como historias paralelas. Non sei se che contesto.
Referíame a se atopas xente que se arroupa dentro da tribu, xente que o asume como pose ou como maneira de encaixar.
Home, o bo que ten é que é un uniforme voluntario, fronte ó do traballo, que tes que poñelo á forza. Escóllese voluntariamente, sen presións. Mesmo nunha aula pode haber xente de moi distintos tipos. E non creo eu que haxa unha imposición. O que pasa é que isto é unha historia de xóvenes, de adolescentes… que dura moi pouco. Eu vin nas concentracións de scooteristas, de moteiros, xente que ten 40 anos e segue, ou os bikers con 60 anos… Incluso no mundo da música. Pero esta fotografía que fago trata dunha etapa provisional. E tamén dunha etapa da beleza do corpo, porque a xente quere saír para seducir e ser seducido. E a fotografía é ideal para todo isto.
E como é o teu proceso creativo, tendo en conta que sacas fotos dunha realidade preexistente?
Hai persoas que me din que a mirada está en intensidade na miña fotografía e eu digo “pois a mirada, non creas ti que…” porque eu poño máis interese no fondo. A persoa que está nun lugar público, con moitísima xente, convírtoa en individuo. Como se fora un bodegón, unha natureza morta. Eu busco a parede, quédome coa parede e digo “vou esperar a que pasen”. E cando lles ensino a foto e vén o que había danse conta de que hai un acto de creación. E logo tamén hai un desexo de que esa noite, polo que sexa, sexa especial para eles. Ben porque era o concerto que por fin vira, logo de tanto tempo esperándoo… e á súa vez unhas historias intensas que eu descoñezo pero que aí quedan. Ese é o proceso creativo meu. Primeiro, de mirar: eu chego, vexo, ando, logo sigo coa vista por onde se move… porque non podes entrar a un grupo e sacar un de alí e levalo. Unha das solucións que fago é facer a foto ó grupo enteiro, e así xa se relaxan. Non é o mesmo traballar en estudo, tranquilamente, que estar traballando con xente que ó mellor lle pasan substancias polo corpo, ou beberon… que tampouco están tranquilas. Eu niso xa teño unha experiencia. Unha experiencia no sentido de saber, como se fora unha película, facer dirección de actores. Eu penso que un dos meus fortes é iso. Como entro á persoa, como a persoa sabe o que eu quero.
Entón cal é o teu obxectivo con cada fotografía? Falas máis do espazo…
Busco unha beleza. O concepto de beleza que, cando eu falo da cidade, refírome sempre ás aforas. O que non me gusta dunha cidade son os monumentos. Cando vexo ós turistas sacar fotos ós monumentos non o entendo. Ou mesmo cando hai unha persoa que fai unha foto porque está o monumento ó lado. Que para iso podes mercar postais ou baixalas. Nese caso a fotografía é como un comprobante de que se estivo aí. E en cambio, na miña fotografía négase o espazo, porque non se sabe onde se está. E gústame iso, e que tamén se nega o tempo. Porque na foto, nunha rúa de Santiago de Compostela, dun rapaz cunha camiseta de Iron Maiden, non sabes se se fixo no 2012 ou cando…
Por exemplo, a foto dos rockers en Madrid, no 90… Parece completamente actual, pero tal vez ó mellor porque as modas son cíclicas.
Si, é esa negación do tempo. É outro concepto que me gusta. E logo o compoñente ideolóxico. Ideolóxico no sentido de que é unha minoría, por iso insisto un pouco. Por exemplo, en Barcelona, onde vivo, non fago fotos dende hai un tempo, nin en Madrid. Por iso agora estou indo a Asia. Estou vendo que alí están rompendo. E eu estou convertíndome nunha especie de evanxelizador, ó contar unhas historias que están pasando alí aínda moi minoritariamente. Pero teñen un sentido do entusiasmo, de querer que se saiba… Por iso a min ser occidental facilítame moito as cousas. Porque teñen todas as tecnoloxías pero son sociedades con estruturas medievales. No concepto de familia, concepto de autoridade… Por que? Porque non tiveron maio do 68, onde nace o concepto de xoven como cultura, nin tiveron o feminismo… É como o exemplo do breaker que che dicía antes. Pero non soamente o breaker, senon imaxínate nos países musulmáns, co trato que teñen á muller.
E notas moita diferencia entre esas sociedades e a mesma xeración de aquí, que tampouco viviu maio do 68, nin o franquismo…
Claro, pero aquí non están xogándoa.
Si, pero falas de negación do espazo e do tempo… Aínda así atopas unha evolución?
Alí síntome contentísimo porque estou revivindo o entusiasmo que había na miña época coa cultura. O mesmo que eu fago fotografía como acto de rebeldía naquel momento. Eu creo que estes xóvenes teñen moi claro o que non lles gusta. Logo dis, si, é que lles gustan cousas distintas a un rapper que a un heavy. Pero é que os une o que non lles gusta. Creo que iso é o que fai que esta fotografía, toda vista así, teña sentido. Dende o punto de vista de contido, do que son os personaxes. Logo, dende o punto de vista fotográfico, está claro que hai unha unidade. Das fotos máis antigas ás de agora, vese que están feitas pola mesma persoa. Ou iso é o que tento.
Si, o estilo é o mesmo.
Bueno, en pintura si que hai un estilo claro. Os cadros de Miró vese a leguas que son seus, pero na fotografía non é o mesmo. O que si que é verdade é que, igual que hai escritores que falan do París de entreguerras eu, sen darme conta, convertinme no “fotógrafo das tribus urbanas”.
A defensa que facías do mundo urbano en oposición ó rural, en que medida marca a túa elección de espazos? Nas aforas, de aspecto industrial…
Si, porque moitas veces dinme “ai, pero se buscas o máis feo” e digo “o máis feo será para ti”. Porque para min hai beleza neses espazos. Xente de Siouxsie and the Banshees sacou un grupo paralelo nos 80, The Creatures. A foto dunha portada era feita en Andalucía, no campo, sacaran primeiros planos de cardos borriqueiros en flor. E a foto era espectacular, eran boísimas. E era rural? Non era rural, era como moi urbana. Porque si é certo o que se di de “aldea pequena, inferno grande”. Idealízase o campo, como se todo aló foran irmanciñas da caridade e na cidade os navallazos.
É un pouco como o que falaba Almodóvar do seu pobo antes de marchar a Madrid…
Si, mira, agora mesmo no Reina Sofía abriron unha sala nova, que remata no ano 82, onde hai uns fanzines meus que se chamaban Rockocó, que os puxeron alí na vitrina, ó lado a actuación en La edad de oro de Almodóvar. Logo está o teclista de Radio Futura, Herminio Molero, discos. E Nazario, o cómic. Polo tanto hai unha sala na que están como as artes menores. Fotografía, televisión, discos e cómic. E cóntoche porque dá a casualidade de que todos os de alí (Almodóvar, Herminio Molero, Nazario que é dunha aldea de Sevilla, mesmo Pérez Villalta que é dunha de Cádiz, coma min) somos os que chegamos á cidade da aldea. Os inmigrantes, ou emigrantes. Ás veces faise unha lectura do emigrante errónea. Nós fomos emigrantes culturais, fomos á cidade a modernizala, pero curiosamente eramos xente de aldea. E estamos contentos de ser xente que nos anos 70 emigran ás grandes cidades pero non co sentido de traballar nos barrios, senon a formar parte doutra cousa. Eu neste caso estaba xunto ós fotógrafos máis famosos: Ouka Leele, que era de alí; Alberto García-Álix, que era de León capital pero estudou alí; ou Pablo Pérez-Mínguez… Eu chego da aldea e convírtome nun dos representantes da Movida madrileña.
Con respecto á Movida, notas que esa época, da que sempre se falou como de moita efervescencia, pode repetirse?
É a efervescencia da primeira vez. Logo sempre un idealiza a súa xuventude, ou o pasado. Hoxe en día está todo mellor, miles de veces. Xa non só cho digo polo tema de Internet, senon polo tema de poder ver tal película, ou poder ver… Bueno, aínda que agora din que nos multicines só hai cine familiar e tal…
Claro, hai máis onde elixir pero a xente consume con menos variedade.
Si, posiblemente porque o mercado agora mesmo é máis potente. Pero todo está multiplicado. Nós, dende logo, somos un país moderno, antes era… Falábase do pano de aceiro, pero eu falo en broma da cortina da ducha. España estaba vivindo detrás da cortina da ducha: non che deixaban saír, pero eran os demais os que estaban espidos e ti o que estaba vestido. Dábache rabia. Van de xira a París, Roma, Londres… e nunca veñen a Madrid ou Barcelona. Pero bueno, a autoridade competente non o consideraba importante. Entón iso, nace de dicir “non nos deixaron”. E logo ábrese unha porta e hai tropezos, claro. Porque miras os grupos da Movida e é raro no que non hai un morto ou dous. Porque tamén tes esa peaxe. Agora hai máis drogas no deporte e máis augas minerais na música. Bueno, non o sei (risas). É que antes o rock era o malo.
Si, está todo máis asumido, supoño. Ó mellor as tribus urbanas nos 80 eran máis vistas como outsiders.
Si, pero bueno, con toda esta xente manga e iso, dis “é que nesta xente non hai contestación”. Pero están contestando cunha linguaxe, coa linguaxe do cómic, o visual, a literatura…
Non é unha contestación literal, política, pero éo noutro sentido.
Claro, pénsase que a mensaxe só é levar unha pancarta e un texto. O xoven que se manifesta si é contestatario, e o que está manifestándose doutra maneira non. É creativo, pero non é contestatario? Iso é moi relativo.
* A exposición Arde la calle estará no Ágora ata o 25 de maio, e compleméntase con numerosas actividades paralelas arredor do fenómeno das tribus urbanas. Entre elas destacan concertos o cinefórum con Javier Ocaña sobre o cine que trata o tema ou concertos como o de Novedades Carminha. Ademais, apóstase pola interactividade: calquera pode subir as súas fotos no apartado Safari Fotográfico do blog da mostra.