CINEMA
O triángulo da tristura
Dirixida por Ruben Östlund
Guión: Ruben Östlund
Reparto: Dolly De Leon, Woody Harrelson, Vicki Berlin, Henrik Dorsin, Sunnyi Melles, Jean-Christophe Folly, Iris Berben, Harris Dickinson, Charlbi Dean, Zlatko Buric.
Suecia, 2022
por Xan Daniel García Rodríguez
Para maior claridade, transcribo a continuación, de xeito textual, unhas declaracións á prensa internacional de parte do director deste filme, Ruben Östlund: “Non creo que un mundo novo e mellor poda xurdir despois do capitalismo”. Non parece que o realizador desta película teña unha posición anticapitalista, nin que posúa fe en que sexa positiva a superación do capitalismo e a súa substitución por un statu quo diferente do mesmo. Polo demáis, é unha frase clarificadora, moi clarificadora… Vén a conto por mor de que o filme O Triángulo da Tristura é dabondo ambigua e confusa no que atinxe á mensaxe que se nos pretende trasmitir. Non o é en canto ó argumento, pero si no que atangue ás conclusións que cabe deducir do filme.
Xa que logo, unha cousa é o que algo parece ser, e outra o que efectivamente é. Unha cousa é a apariencia e outra a esencia. E, nese senso, a aparente mensaxe que nalgún momento parece ofrecernos o filme, non é a verdadeira mensaxe que a película acobilla dentro dela. E, para máis información, outra declaración de Östlund: “A desigualdade entre as persoas é case que como a gravidade: un fenómeno inevitable”… Ruben Östlund non é, pois, un revolucionario (e menos aínda un revolucionario igualitarista)… Como moito, é un socialdemócrata, tal como se deduciría da siguiente declaración, que é continuación da anterior: “Agora ben, debemos librar unha loita permanente contra do exceso de desigualdade”.
Os termos nos que aparentemente está formulada a película poden parecer maximalistas e radicais, pero a súa esencia non ten nada diso. Existe efectivamente unha sátira (que non crítica) dunha serie de colectivos, como os inmensamente ricos, os oligarcas rusos, os traficantes de armas (e/ou fabricantes delas), os modelos de pasarela, os influencers, os idealistas de pacotilla, o matriarcado autoritario, e a propia parella. Existe tamén sátira de técnicas ou figuras socialmente rampantes, coma o fomento da productividade no traballo grazas á autoaxuda colectiva. Pero non confundamos!, a sátira de Östlund podería dirixirse a calquera outro grupo en cuestión, a calquera disciplina da vida ou do saber. Non fala dos ricos para facer crítica social, nin sequera polo feito de seren ricos, senón para “pasar o tempo”. O Triángulo da Tristura é unha ¿comedia? líquida, frívola, baleira, superficial… Que ademais fai broma con cuestións demasiado serias para tal cousa, como a situación dunha persoa que sufriu un ictus.
O filme desenvólvese con estructura de tríptico: en tres partes aparentemente autónomas, pero non independentes, por canto hai un fío condutor vencellado ós roles desempeñados e ás motivacións subxectivas dos que aparecen revestidas as diversas persoas nas diferentes situacións vitais. Ó cabo, unha teima de Östlund é, textualmente, segundo propia declaración: “explorar as tesituras que expoñen os aspectos máis errados das persoas”. Prosegue a declaración textual, precisando máis: “en concreto, interésanme os conflitos entre a natureza humana e os conflitos sociais”.
E engade que “somos animais de rabañada, temos moito medo de non sermos aceptados polo grupo, e esa tensión pode orixinar situacións moi incómodas e a título de comicadas”.
As partes do filme
Volvendo á división en tres partes antes amentada, a primeira delas está adicada ó mundo da moda, das grandes pasarelas. Coido que é a pasaxe máis interesante do filme, xa que fai extensiva a análise da cuestión de poder e roles a aspectos de trato estrictamente persoal entre os protagonistas, Carl e Yaya, ámbos os dous modelos e influencers. A cuestión de ver cal dos dous paga a cea complícase ata extremos considerables, mediando “excusas ideolóxicas” verbo dun suposto feminismo, ata que Yaya acaba recoñecendo ser unha “manipuladora”. Pero xa antes de este episodio e en ámbitos públicos acontece unha surrealista entrevista, ateigada de sátira, ós modelos masculinos que se ían presentar á proba de selección. Tamén é rechamante a asunción polo desfile de moda de consignas pseudoprogresistas que se amosan e proxectan no seo do mesmo.
A segunda parte é a que podemos designar como referida á “navegación” da que gozarán os protagonistas e outra xente (“No barco”, dise no rótulo da propia película). Esta segunda parte do filme iníciase coa espectacular chegada de Carl e Yaya en helicóptero a un grande iate no que son convidados a un cruceiro ó que son recibidos por mor do seu traballo como influencers. Nunha primeira escena no seu camarote, fará aparición Abigail, a xefa de limpeza do iate, que logo vai ter grande importancia no desenvolvemento do filme. Sucesivamente Carl e Yaya terán certos problemas e pequenos incidentes de celos por parte de Carl, que trasmitirá, por mor desas incidencias, unha inxustificada queixa á dirección do barco, o que vai provocar o cese e despedimento dun simpático personaxe, un traballador de orixe grega, a quen pola súa ideoloxía se coñece como “O Roxo”, quedando explicitada a existencia da Loita de Clases. Doutra banda, Carl e Yaya irán coñecendo unha curiosa “fauna” de toda caste de ricos. Nesta liña, baterán cunha familia de oligarcas rusos -e non digo “parella” porque é un trío: o home, a muller e a amante, Ludmilla, que fará amizade con Yaya-. Este ruso terá importancia no futuro polos seus duelos dialéctico-ideolóxicos co Capitán, que se autodefine como “marxista”.
Doutra banda, Carl e Yaya coñecerán un matrimonio ancián de fabricantes de armas (que din elaborar produtos para “defender a democracia (como se ve, a palabra “democracia” utilízase para o que cada quen quere). Outro rico proclama a viva voz e sen cancelas que é supermultimillonario, porque acaba de vender a súa empresa, e unha noite intenta un achegamento erótico a Yaya e Ludmilla en presencia de Carl e o ruso. A muller do oligarca ruso, caprichosa, teimará en poñer en marcha un intercambio de roles.
Polo demáis, mentras o resto da tripulación cumpre as funcións que ten ó seu cargo, paradoxalmente o capitán fica pechado teimudamente no seu camarote, enchoupado en alcohol e escoitando “a internacional” a todo volumen, negándose a ter trato con tripulación e pasaxeiros. Soamente cando chega o momento da “Cea do Capitán” consiguen que se presente en público e estreite a man de toda a pasaxe. E… ¡manías de ricos!… unha das pasaxeiras comunícalle que as velas do barco non están limpas… o cal se sae dos límites da realidade, xa que o barco vai a motor, non ten velas. Ó cabo, a cea non vai ser nada apracible: fai aparición unha espectacular treboada que colapsa a vida e a actividade do barco. Chega entón o momento da desagradable e nada chistosa escatoloxía de Östlund, co seu cortello de vómitos, caídas e furriqueiras. Alen disto, nada máis falta o “Golpe de Gracia” para o navío, que se personificará nos Piratas que se cruzan no seu camino, e, por mor do uso de explosivos provocan o seu naufraxio.
Con isto, chegamos a terceira parte do filme, a “Illa”. Nesta terceira parte, chegan ó seu cumio todas as tendencias nas que podemos reparar nas dúas primeiras partes; e estoume a referir e suliñar fundamentalmente á cuestión de poder e roles, e o seu reparto entre os personaxes. Deste xeito, os episodios de alteración de roles, que se albiscaron provisoriamente en lugares coma o barco, convértese nun sistema intensivo e permanente de mutación de roles (en proveito de Abigail, e con certos graos de sucesiva submisión a mesma).
Despois do naufraxio e a chegada á illa, dos sobrevivintes (entre os que hai notables ausencias, como a do propio capitán), o episodio máis salientable é o embarrancamento na praia da devandita illa dun sofisticado e cuberto bote salvavidas de cuxo interior sae a pequena e enerxética figura de Abigail. Ós poucos, Abigail vai tomar o poder no seo da comunidade de náufragos. Primeiramente evidénciase como a única persoa que é quen de acadar alimentos que posibiliten a sobrevivencia da pequena colonia dos empurrados polo mar. A continuación di que xa non é a xefa da limpeza, senón a capitana, e así o proclama solemnemente.
Diante deste proceso de “empoderamento”, as reaccións dos demáis náufragos irán dende o cabreo ata a sorpresa, sendo esta última a máis frecuente. A Capitana resérvase para si unha maior porción de alimentos, reparte os traballos que cómpre facer (artellando quendas de traballadores), exerce potestade disciplinaria e sancionatoria, interfire na vida da xente. Aprovéitase sexualmente de Carl cuxas “prestacións eróticas” obtén a cambio de lle dar alimentos (prostitúeo), provocando a desesperación de Yaya, que acabará xuntando os seus beizos cos do rico que no barco proclamaba constantemente a súa propia opulencia.
A medida que vai discorrendo o tempo do filme, vai facer aparición un elemento de matices cualificables como futuristas, ou de ciencia ficción, ou post-modernos, ou simplemente unha chiscada de ollo ó espectador, ou un xogo ou quizáis Östlund estaba de chanza, o cal sería non só posible, senón probable; esta cuestión á que me estou a referir é a aparición de circunstancias ou aparellos que “non encaixan” na trama por razón de tempo ou lugar. Así, vendedores ambulantes nunha illa aparentemente deserta, ou un ultramoderno ascensor do que sae música, atopado por Yaya e Abigail.
No que atinxe a estes elementos e tamén a outros como a propia supervivencia (ou non) dalgún personaxe, Östlund ofrécenos como solución a incerteza , a falta de aclaracións, o “final aberto”. Como último comentario, como amósega da falta de rigor e seriedade de Östlund, paso a transcribir unha declaración que o director escandinavo lle fixo a prensa: “Encántame facer que o espectador ría a gargalladas, e, uns segundos despois, se sinta fatal por facelo. É un dos meus sinais de identidade”.