Ás veces, o tempo de verán convértese, dende unha perspectiva meramente literaria, nun tempo confuso, de poucas novidades editoriais, de descubertas sorprendentes, de repaso das lecturas pendentes e de agarda pola chegada dunha nova tempada que xa se anuncia, cando menos, intensa. Un tempo que, no panorama literario galego deste ano, diría que comezou coa aparición dun libro de relatos que foi toda unha grata sorpresa pola frescura dun autor case descoñecido, como era Fabio Rivas. A súa colección de contos A pintura debida foi un sopro de aire fresco para combater a canícula. Pero desta novidade xa se falou nestas mesmas páxinas, así que pasaremos a outra.
Porque tamén foi unha grata sorpresa a aparición doutro autor que se presentou estes meses ao público, Alberto Mancebo, xornalista de longa traxectoria que vén de publicar a súa primeira novela, O que me quedaba por dicirche. É unha narración curta protagonizada por Xoán, un rapaz do que destaca a súa beleza, mais que semella un tanto perdido no mundo que lle tocou vivir. A historia relata a súa relación con Paula, unha moza máis madura e arroutada, que lle ofrece a súa axuda para enfrontarse a un asunto do pasado que lle quedou pendente de solucionar.
En O que me queda por dicirche Alberto Mancebo xoga con elementos que o aproximan ao realismo máxico cunqueiriano, sobre todo á hora de describir determinados soños que teñen a súa relevancia na trama.
Mancebo presenta un texto no que destaca un estilo moi persoal, a base de frases curtas, de imaxes poderosas e de diálogos breves cos que acada unha fluidez moi de agradecer polo lector. A maiores, xoga con elementos que o aproximan ao realismo máxico cunqueiriano, sobre todo á hora de describir determinados soños que teñen a súa relevancia na trama, ou cando se nos presenta un episodio vivido por Paula antes de coñecer a Xoán.
Resulta moi interesante a convivencia entre estas dúas personaxes, tan distantes e tan distintas, mais que comparten feridas abertas e que conflúen nun presente no que ambos toman parte. Cada un intentará, ao seu xeito, axudar ao outro a superar os seus traumas; o del, máis superficial a causa, sobre todo, da súa pasividade e desleixo; o dela, moito máis profundo e con certo aire reivindicativo.
A nova novela de Antón Riveiro Coello
O que xa non supón descuberta por ser un dos autores máis relevantes do noso sistema literario, é a nova novela de Antón Riveiro Coello, Hotel Carioca. Falamos agora dun texto longo que foi recoñecido co premio Álvaro Cunqueiro, e no que o autor exhibe unha vez máis a súa capacidade fabuladora e o seu dominio da estrutura narrativa, ao argallar un texto múltiple e calidoscópico que ofrece varias lecturas.
Protagoniza o relato unha nena de 13 anos, Helena, que recibe a curiosa encomenda de facerse pasar polo seu tío Leandro, emigrado no Brasil e falecido nun accidente: deberá escribir cartas no seu nome que fará chegar á avoa para evitar así a dor da matriarca. Iso desperta nela unha inquetude literaria e unha curiosidade pola historia da súa familia que, andado o tempo, convertirá en novelas de éxito.
Coello xoga co tempo (a narración abarca dende os anos 80 ata a actualidade), co espazo (Galicia e Brasil), coa realidade e a ficción (os sucesos imaxinados por Helena para construir a súa novela confrontados á verdade) e, sobre todo, co lector, ao que arrastra ao longo das páxinas desta peculiar saga familiar facéndoo partícipe dun enredo metaliterario perfectamente argallado. En paralelo ao relato principal, xurden outros cos que a historia se enriquece de maneira notable, como a descuberta por parte da nena da súa propia sexualidade, o achegamento ao mundo da emigración americana e o seu desenvolvemento, ou o pasado inconfesable dalgúns membros da familia.
A novela está poboada por personaxes entrañables e cunha fonda carga emocional, aos que o autor parece tratar con especial agarimo. Estas personaxes comparten espazo con outras apenas esbozadas con trazo groso subliñando, desta maneira, a súa débil participación na trama. A linguaxe é fluída e directa, o que facilita moito a lectura e desvela o oficio acadado por Coello ao longo da súa traxectoria ata se converter nun dos autores máis interesantes do panorama actual. Hotel Carioca é unha proba clara dese oficio e, con seguridade, pasará a integrar a listaxe das súas obras máis recordadas.
Entrega poética de Branca Novoneyra
Outra sorpresa, esta no eido da poesía, foi o regreso de Branca Novoneyra logo dunha década sen dar ao prelo novos traballos. Durante todo ese tempo, a escrita foi algo íntimo e reflexivo por parte da autora, tal e como ela mesma ten confesado, polo que o que agora ve a luz podería ser considerado como unha escolma dos apuntamentos feitos ao longo deste tempo. Velaí como nace As cunchas baleiras, un poemario de clara vocación estética e simbólica, construído a través de breves fragmentos de pensamento emocional cos que rabuñar o noso intelecto.
Falamos dun poemario que, máis que «minimalista», habería que definir como «esencialista», pois alén da eliminación de adobíos innecesarios, o que busca parece ser chegar á esencia das cousas, ao berce da idea. Branca emprega a palabra como correa de transmisión entre un «eu» poético intimista e subxectivo, e outro «eu» externo que é o que establece contacto co mundo que a rodea. Mais, a pesar do dito, resulta difícil atopar un «eu» individualizado, pois o que se reflicte nos seus versos é un sentimento fondo de colectividade, de pertenza á comunidade. O resultado é unha poesía moi visual na súa forma, capaz de establecer vínculos co teatro ou a danza, e moi suxerente no seu fondo.
Novidades de literatura infantil e xuvenil
Se dixemos máis arriba que o verán tamén é tempo de recuperar lecturas pendentes, non queremos deixar pasar a oportunidade de retomar dúas obras dirixidas ao público infantil e xuvenil que apareceron nos primeiros meses do ano e que, por distintas razóns, foron quedando atrás. Estamos a falar de Setestrelo, de Manuel Esteban, e A memoria dos pingüíns, de Xavier Estévez.
A primeira é un relato no que o autor muda por completo o rexistro ao que nos ten acostumados (novela negra), para desenvolver unha historia na que a imaxinación desbordante asume o papel principal. Xano, un neno de 12 anos que sente que non encaixa no seu entorno, viaxa ata o centro da Vía Láctea para descubrir todo un mundo fantástico que ben podería encaixar na popular colección «Mundodisco», do británico Terry Pratchett. Nese entorno descubrirase a si mesmo como posuidor dun don moi especial, no que poderiamos definir como unha novela iniciática, ou máis ben de transición entre a infancia e a adolescencia.
Esteban xoga con elementos astronómicos reais que se mesturan con outros creados para a ocasión, dos que se serve para crear unha historia de aprendizaxe e descuberta de si mesmo, na que se integran valores como a amizade, a colaboración, os vínculos familiares, etcétera.
A memoria dos pingüíns, en cambio, desenvólvese nun territorio moito máis cercano e realista para contarnos a historia de Aldán, un neno de 4 anos que se traslada coa familia a unha pequena vila. Alí coñece a Xiana, outra nena coma el, coa que vivirá unha aventura que se volve moi perigosa cando se declara un incendio no bosque, no que se necesita da colaboración de toda a vila. Neste relato conflúen outras personaxes, como Sara, Carlos ou o seu avó, cos que o autor argalla unha novela plural á que se lle poden dar diferentes lecturas.
Algunha destas personaxes comparte con Aldán o papel de narrador compoñendo entre todos unha historia a varias bandas, na que se manexan con gran mestría as distintas linguaxes e expresións empregadas por cada un dos relatores. Este non é só un dos aspectos máis salientables da novela, senón que é un elemento fundamental para dotala de dinamismo, de retranca e mesmo de inocencia.
Novelas gráficas de Stefan Zweig, Queipo e Pablo Prado
Nesta sección falamos pouco de banda deseñada, un territorio que está a crecer nos últimos tempos de maneira máis ca notable. Hoxe traemos algúns exemplos da súa vinculación co mundo da literatura a través da publicación de dúas novelas gráficas que consideramos de interese. A primeira é unha adaptación de O paso do Noroeste, a obra coa que Xavier Queipo gañou o premio García Barros no ano 1996, convertida agora en cómic grazas aos debuxos de Primitivo Marcos e con guión do propio Queipo. Un traballo a catro mans e con sabor a clásico, editado en branco e negro, que reflicte os avatares dunha expedición científica dirixida polo capitán Duchesnoy, na procura do paso marítimo do Noroeste, na bahía do río Hudson. A historia non tarda en se converter nun relato clásico de aventuras e descubertas entre o xeo e as inclemencias do mar, que fará as delicias dos amantes da literatura de acción.
Distinto cariz ten a adaptación da novela do austríaco Stefan Zweig, Os ollos do irmán eterno, coa que se presenta ao público un novo talento da banda deseñada como é Borja Diérez. Borja asume a ilustración e o guión desta obra clásica do catálogo de Zweig, coa que nos mergulla nas andainas de Virata na procura do seu propio equilibrio emocional nunha sociedade convulsa e contraditoria. Con ese mesmo aire de profundidade oriental co que o autor vestíu a novela, ofrécesenos agora este relato ilustrado no que Borja xoga con habilidade cos silencios, os trazos irregulares e mesmo coas cores, para reflectir a evolución do pensamento de Virata ata acadar a ansiada sabedoría e a paz consigo mesmo, coa coherencia como estandarte.
E aproveitamos esta incursión na banda deseñada para falar tamén do último traballo de Pablo Prado, que se está a converter nun dos referentes do xénero en Galicia dende que presentara, fai tres anos, a súa adaptación de O derrradeiro libro de Emma Olsen, de Berta Dávila. O que agora vén de sacar do prelo é a novela gráfica A batalla de Rande, con guión de David Braña, un dos seus colaboradores habituais. Con este traballo de corte histórico poderemos adentrarnos nos acontecementos, míticos e reais, que deron lugar ao nacemento da lenda sobre o meirande tesouro que cruzou o Atlántico. Prado e Braña xogan co tempo e co espazo para trasladarnos ao interior do enfrontamento e facernos partícipes do sentimento que enchoupou aos vigueses naquel duro trance.
Pero esto é só un achegamento ao que a literatura galega deu de si nos últimos meses. Hai outras moitas opcións, por suposto, que cadaquén deberá descubrir por si mesmo.
