Galardoada co Premio Nacional de Periodismo Cultural, en 2018, xusto cando laminaban da Radio Galega o seu lendario Diario Cultural, a noiesa Ana Romaní (1962) recibiu tamén ese ano o premio pola súa traxectoria na III Gala do Libro Galego. Distinción que dedicou “aos expulsados do xornalismo e aos que aínda dentro del tentan facer un traballo digno en condicións de devaluación continua”. No seu haber conta con outros catro premios máis, entre eles o do gremio de editores de Catalunya e o da Asociación de Escritores en Lingua Galega. Dende hai unhas semanas é unha das seis mulleres que integran a Real Academia Galega. Entre as súas obras poéticas figuran: Palabra de mar (1987), Das últimas mareas (1994), Arden (1998), Love me tender. 24 pezas mínimas para unha Caixa de música (2005) e Estremas (2010).
texto Luís Villamor fotos Fernando de Paz
Debe dicirse poeta ou poetisa?
Poeta.
A RAG recoñece as dúas, coa observación de que hoxe tende a usarse a forma poeta no canto de poetisa …
Non o consultei, pero poeta…
E como tal, ten que dicir en voz alta o que o mundo silencia?
Creo que si, que a poesía ten que facerse cargo do seu propio tempo. Igual que calquera cidadá. A poesía ten a posibilidade de indagar neses intersticios polos que esvaran as vidas. Eu aposto por este tipo de poeta, o que non ten que ver con esa poesía de carga política e social, aínda que toda a poesía é política, ata a erótica. Tamén entendo a poesía dende a imposibilidade do dicir e a non renuncia a asumilo.
Militar na poesía podería ser un xeito de vida?
Non, eu non practico unha militancia na poesía. Para min é algo que vai canda min, ás veces xorde, ás veces escribo: hai moitas tempadas en que non escribín nada. Non exerzo de poeta. Ás veces síntome mesmo incómoda coa palabra.
Por que lle resulta excesivamente solemne?
É que ten unha carga que ás veces me resulta un pouco gravosa.
Daquela, que queda en vostede de Palabra de Mar, de cando empezaba, nos anos oitenta?
Queda bastante. Aparentemente, non tanto, pero da vivencia do poético, si. Foi a descuberta e un exercicio de responsabilidade. Naceu por estímulo de Antón Avilés de Taramancos, unha figura moi importante na miña vida literaria. Foi quen me animou a publicar o libro coma un exercicio de responsabilidade. E queda unha certa fascinación, mesmo algo de inxenuidade, e esa responsabilidade coa palabra.
Fala de Avilés e recordo o Pequeno canto para un peito novo… De que está construído o labirinto interior de Ana Romaní?
Eu tiven un problema durante vinte e oito anos, que foi o de que a miña dedicación profesional esixíame tanto tempo e atención que, dalgunha maneira, o ámbito máis creativo quedou un pouco lastrado, nun segundo plano. Fun publicando e facendo cousas, pero non coa dedicación que me gustaría. Agora podo ter un pouco máis de tempo e, de feito, teño ganas de poñerme a escribir doutra maneira.
Está anunciando unha rentrée poética?
Non sei, porque me resulta moi difícil programar ritmos, pensar sobre a miña vida literaria. Reflexiono a posteriori. Pero teño ilusión por reescribir.
Cal foi o último libro de poesía galega que leu?
Relín o de Pilar Pallarés, Tempo fósil, que acaba de recibir o Premio da Crítica. E Felicidade, de Olga Novo.
Hai un rexurdimento, unha renacenza, da poesía galega. A que a atribúe?
Creo que en boa medida á iniciativa de pequenas editoriais de editar poesía. Houbo un momento en que se publicaban poucos libros, e estas pequenas editoriais serviron de estímulo.
Acaba de entrar na Real Academia Galega (RAG). Cre que a institución precisa algún tipo de lista cremalleira para compensar desequilibrios de xénero. Coido que hai só seis mulleres nos trinta membros do plenario…
É moi recente todo isto, na Academia e en moitas outras partes. É un proceso necesario e unha cuestión de equidade e xustiza social, e está ben que así sexa. Creo que as cotas están ben como factores de corrección da inxustiza, dalgunha maneira. E ata aí. As mulleres sostemos a metade do ceo, dicía Xohana Torres, a metade da Academia aínda non a sostemos. O que máis me interesa é o que as mulleres poidan achegar en tanto proceso emancipador, de cambio social. O importante son os discursos intelectuais que as mulleres acheguen. A min interésanme os emancipadores, os de cambio social, que sitúo no feminismo.
Cre que o feminismo é transversal? Hai achegas da dereita, ou ser feminista é ser de esquerdas?
Eu creo que o feminismo é un movemento de transformación social, de xustiza e cambio social e político. Polo tanto, neste sentido é absolutamente transversal. Outra cousa son procesos como os acontecidos nos últimos anos, ao redor do 8-M ou o que o sistema capitalista patriarcal faga deses movementos. Preocúpame moito que se entre na axenda pública, mais tamén que esa presenza desactive o discurso emancipador. E debemos estar moi atentas, porque o sistema reinvéntase constantemente. Corremos o risco de caer na uniformización, na mercantilización, na simplificación, e no efecto de lavado de cara. E de entrar simplemente por ser mulleres e, neste sentido, desactivar o discurso emancipador.
“Non practico unha militancia na poesía. Para min é algo que vai canda min, ás veces xorde, ás veces escribo: hai moitas tempadas en que non escribín nada. Non exerzo de poeta. Ás veces síntome mesmo incómoda coa palabra”.
O seu discurso de entrada na RAG tivo un fondo feminista, mais tamén fixo unha crítica dos medios públicos, na que un número importante de traballadores e traballadoras leva meses poñendo a camiseta dos Venres Negros contra a manipulación informativa. Como valora este movemento?
Defende a Galega é un feliz encontro que alerta da instrumentalización do espazo público da comunicación. Neste sentido, é un movemento con esta función. Eu son unha máis, das que os venres pon a camiseta de Defende a Galega, pero é moi diverso e plural. Non vou falar por ese movemento nin son voceira del.
Pero ao nacer dende abaixo non o dota dunha forza e carimbo especial?
Si. Emerxe nun momento dado desde os propios traballadores, como unha suma de circunstancias e procesos que se dan e conflúen nun punto, pero non sabería explicar moi ben a súa xenealoxía. No discurso da Academia si me interesaba facer esa reflexión sobre os medios públicos galegos. No sentido de que non son uns medios máis. Deberían ser feitos para un país, para un idioma, para unha cultura, e intentar desenvolver paradigmas e fórmulas propias de programación. Ser os medios galegos. Creo que é unha reflexión para facer por parte da sociedade galega.
O caudal profesional que teñen os medios galegos, e que destacaba no seu discurso, é coma un tren que non chega a destino? Hai un control político que bloquea a entrada na estación desa unidade?
Creo que isto é un problema do xornalismo en xeral, non só dos medios públicos. Poderiamos falar tamén dos privados. O xornalismo neste momento vive unha situación moi difícil, moi complexa, cun cambio de modelo evidentísimo, cun futuro por inventar, ou reinventar, e creo que iso afecta a todo o campo da comunicación e da información. Neste sentido, hai moitísimos retos diante e estamos asistindo a un proceso de devastación do territorio profesional do xornalismo. As listas de paro son impresionantes, as redaccións están baleiras, as liñas xornalísticas, semidesaparecidas. E isto é todo o campo do xornalismo neste momento.
O Diario Cultural que dirixiu foi un espazo de referencia na Radio Galega, substituído por información fragmentada. Por que desapareceu?
Prefiro non entrar nisto. Eu non adoptei esa decisión, nin participo dela nin a comparto.
Mais a desaparición dun programa de 28 anos de idade non lle merece unha ampla reflexión pública?
Si, pero eu só podo falar de como o fixemos, e que nos moveu.
E que os moveu?
A cultura do país. O convencemento do sentido que ten traballar nun medio público. Dalgunha maneira, queriamos formar parte dese proceso de construción cultural. E, ao mesmo tempo, entender a radio como un espazo de encontro, plural, en constante interacción coa audiencia, sendo cómplice tamén do propio contorno cultural. Pero coas cousas moi claras. Un programa moi situado.
Isto puido amolar?
Non o sei.
Botou de menos, como directora do espazo, no intre da súa desaparición, o apoio concreto de alguén?
Realmente sorprendeume moito a reacción inmediata que xerou a formulación do cambio de formato do programa. E houbo sinaturas, manifestos, pronunciamentos por parte de todas as asociacións culturais. Foi un momento en que recibín mensaxes por parte de oíntes que non coñeces, que chegan a nivel persoal, e que fundamentan o traballo profesional. Algúns deles deron sentido a todo este traballo. Porque, ás veces, esa asociación do Diario Cultural comigo non é así, porque era un espazo de carácter colectivo, tanto na súa realización como na súa construción. A crítica, os colaboradores, os seus participantes, os propios oíntes achegaban ideas. Coido que isto foi un dos logros do programa.
E cal é agora o seu cometido na Radio Galega?
Pois agora formo parte dese equipo de redactores e redactoras que elaboran eses espazos [culturais]. Eu, en concreto, poño voz a un de quince minutos, pero non teño ningún outro tipo de responsabilidades. Están coordinados por outra persoa. Os seus contidos e deseño responden a outra coordinación.
Con que cre que deben estar comprometidos os medios públicos?
Co país e co xornalismo.
E están?
Deberían. Teñen ese reto, ese desafío.
“Defende a Galega é un feliz encontro que alerta da instrumentalización do espazo público da comunicación. É un movemento con esta función. Eu son unha máis, das que os venres pon a camiseta de Defende a Galega, pero é moi diverso e plural”.
Que radio se está facendo?
A radio, en xeral, é un dos medios que mellor se foi adaptando a toda a catástrofe periodística do cambio de modelo. E logo está esa capacidade de interacción, que sempre tivo. Interésame a súa capacidade de permeabilidade, de horizontalidade. Gústame a radio de minúsculas, non de maiúsculas. Hai unha radio moi estridente, e outra cunha dimensión máis creativa, máis artística, que camiña cara aí, e que nós, no Diario Cultural, tentamos facer a través de distintas iniciativas. Está xerando na súa interacción con Internet moitas posibilidades noutros territorios.
Dáse esta perspectiva, esta concepción está asegurada neste momento na Radio Galega?
Convido a audiencia a que escoite a Radio Galega e elabore ou seu propio xuízo.
Coida que a programación sintoniza coa audiencia, coas necesidades do país? Coa xente nova, nativos dixitais, coas demandas dunha linguaxe máis inclusiva…?
Prefiro non pronunciarme. Podería falar como escritora, como oínte, pero tamén son traballadora desa casa.
Hai un prolongado clixé negativo na programación dos medios públicos, asociada aos tópicos do país, se cadra unha mochila demasiado pesada… Percibe iso?
Si. Porque os medios públicos non emerxen da nada. Hai que facer unha reflexión de onde están imbricados, pero as audiencias tamén se forman, créanse. E os medios públicos poden fomentar un tipo de audiencia ou outra. E hai que facer unha reflexión neste aspecto.
Non será sen tempo. Hai moita xente que cre que están facendo case o mesmo que hai trinta anos…
A resposta é complicada e delicada. Porque é un erro reiterar tópicos, movernos por camiños xa moi trillados. A nivel identitario, de construción de imaxinarios e simbólicos, teñen tamén unha responsabilidade, e creo que deberiamos abrir o campo e inventarnos e reinventarnos doutra maneira, dende outros lugares. A construción do país pasa por observarnos a nós mesmas con ousadía e algo de audacia. O que non podemos é seguir andando os mesmos camiños.
“Somos idioma e non a súa tradución”, dixo no dicurso de entrada na RAG. Ten experminentado en carne propia este aserto nos medios galegos? Son medios traducidos?
Cando dicía iso, referíame a unha cuestión de modelos. A se estamos traducindo ao noso idioma modelos que nós non creamos, ou se nos situamos –e isto non só vale para os medios– para saber cal é o noso marco. No Diario Cultural sabiamos onde estabamos todos: esa mirada á lusofonía, a observación das realidades culturais sen pasar necesariamente polo centro, coa capacidade que podemos ter para saber o que pasa en Arxentina, Brasil ou Nova York. Neste sentido, somos unha maneira de mirar, o marco que eliximos, e onde nos queremos situar. E iso é unha carencia que temos neste momento.
“Os medios públicos galegos deberían ser feitos para un país, para un idioma, para unha cultura, e intentar desenvolver paradigmas e fórmulas propias de programación. Ser os medios galegos. Creo que é unha reflexión a facer por parte da sociedade galega”.
Sorpréndelle cando escoita falar das críticas a TV3 por parte de quen controla ou manexa os medios galegos?
A min paréceme perigoso o descrédito dos medios públicos en xeral, pero de todos, e de todo o público. Tamén da sanidade e da educación. Temos que ter un mecanismo de alerta respecto do cuestionamento do público. Ver que hai detrás, que implica. Porque, efectivamente, é certo o da instrumentalización política dos medios públicos, teñen ese gravame, pero existen, ou deberían existir, mecanismos de corrección que limiten e garantan unha información independente.
Carecen de Estatuto de Redacción…
Claro, fan falta eses mecanismos de corrección. Isto é unha cousa e outra, a crítica aos medios públicos, como á sanidade e á educación. Eu son defensora do público, e o que me gustaría é que funcionaran mellor, e refírome tanto á sanidade, como á educación como aos medios.
Como ve a comunicación en Galicia hoxe?
O panorama é de enormes carencias, tanto na privada como na pública. Todo o espectro do xornalismo galego realmente pasa pola urxencia de se resetear; por facer unha profunda análise dende a sociedade. Falta unha masa crítica con capacidade de análise, decisión e intervención, no ámbito da comunicación. É moi preocupante esta sensación de triunfo do discurso da imposibilidade.
“O xornalismo galego pasa pola urxencia de se resetear, por facer unha profunda análise dende a sociedade. Falta unha masa crítica con capacidade de análise, decisión e intervención, no ámbito da comunicación. É moi preocupante a sensación de triunfo do discurso da imposibilidade”.
Dise que a utopía chega, que só é cuestión de tempo …
Si, claro. Pero é unha sensación que o impregna todo. Pechan cabeceiras, os proxectos non se poden levar cabo, hai grandes carencias. Parece que non houbera outra alternativa, e é obvio que a hai. Somos unha sociedade viva, con capacidade de acción, de facer cousas. Hai unha reactivación cultural, pero logo está ese discurso da imposibilidade que impregna toda a vida social galega.
Que supuxo o Me Too para vostede?
Estas cousas teñen un efecto multiplicador moi doado. Tivo unha influencia no marco español, nas mobilizacións. Todos os movementos que permitan visibilizar situacións de inxustizas sociais son bos. Neste sentido, Me Too fixo esta función, é importante e axuda, porque permite que se visibilicen as violencias que laten por debaixo do sistema.
Nos medios públicos, as mulleres están discriminadas respecto dos xornalistas homes? Hai algún trato diferente?
Creo que a discriminación é sistémica. A inxustiza e a discriminación está en todo, no día a día: nas imaxes que contemplamos, nas palabras que oímos e en como nos miran. Neste sentido, é máis evidente nos medios públicos ca nos privados? Non, aínda que adopta formas similares. Nos medios toma as súas formas claras nos enfoques da información, na determinación de cal é a noticia, en como se conta, quen a di, que voces, nas fontes…
As fontes femininas son mínimas en comparanza coas masculinas… Nos medios vense moitas menos citas atribuídas a mulleres…
No Diario Cultural tiñamos a preocupación de incorporar isto.
Teñen nos medios públicos formación profesional interna en materia de xénero?
Non estou ao tanto.
_________________