ENSAIO
Marcos Lorenzo, Enser. Galaxia, 2022.
Non puido comezar mellor a editorial Galaxia a súa colección Heterodoxos que co libro Enser de Marcos Lorenzo. Tan heterodoxo que, a medida que o ía lendo, recordaba o libro heterodoxo por excelencia da cultura galega, De catro a catro de Manoel Antonio, no aspecto no que ao meu entender se parecen estes dous inclasificables libros: máis que ofrecernos o resultado do proceso creativo, ofrécennos en toda a súa viveza e louzanía o propio discorrer do proceso creativo. E, nos dous casos, cunha exposición entre exhibicionista e íntima ao mesmo tempo dun Eu escindido e abatido nunha profunda crise de fundamentos na que se se dilúen o privado e o político, o interese propio e o ben común. Pero hai máis coincidencias. Os dous teñen conciencia de clase pero os dous escriben desde a intuición persoal. Os dous teñen nostalxia dun fundamento absoluto (Enser) pero os dous buscan, como di Marcos Lorenzo da súa propia obra, a voz interior do indíxena, a súa condición de tarado (tarado, interpreto eu, respecto aos valores dunha sociedade burguesa). E aínda máis. Os dous buscan un sentido á súa vida como artistas (a vida profesional pouco lles rende economicamente) e os dous, por moito que o intentan, non conseguen estar de acordo coa versión que dan de si mesmos.
No innecesario limiar (ao meu entender debería ser un epílogo, pois este libro, como poucos outros que eu coñeza, esixe un lector espontáneo e aberto a certo adanismo intelectual), Marcos Lorenzo aclara os seus fundamentos: escepticismo, antidogmatismo, relativismo, posmodernidade progresista. Pero, pouco despois, nun dos seus aforismos, recoñece que Renego da idea de absoluto pero o corpo pídeme absolutos. Non se pode expresar de mellor forma o cansazo que, ao meu entender, debería dominar os cerebros e as almas dos intelectuais actuais co posmodernismo e as súas nefastas consecuencias, cansazo que, desde logo, como non podía ser doutro xeito, percorre dunha forma entusiasta e divertidísima este libro. Unha cousa é criticar a Ilustración, outra moi diferente criticar a razón como fundamento do coñecemento e da convivencia. Pode que sexa moi difícil establecer criterios para a bondade e a maldade, para a verdade e a falsidade, para a beleza e a fealdade, non o nego, pero tamén sei que ningunha persoa, ningunha, máis alá deses perigosos e ben remunerados xogos intelectuais tan habituais nos departamentos de certas universidades norteamericanas, negará ser mellor persoa que Hitler. Ao meu entender é nesta randeeira na que se sitúa o libro de Marcos Lorenzo, conectando dunha forma moi brillante (aínda sendo fragmentaria e aforística; ou, mellor dito, por selo) a dimensión persoal coa dimensión política e a dimensión política coa dimensión epistemolóxica e a dimensión epistemolóxica coa dimensión ontolóxica. Lean o extraordinario epílogo de Pablo Seoane para comprendelo: este libro discorre entre a manía do símbolo (devoción, sempre maliciosa, pola linguaxe) e a manía da cousa (devoción, sempre inxenua, pola cousa en canto cousa), e por iso describe/prescribe o acceso á propia conciencia de forma “exploratoria, vacilante, constitutivamente fráxil, convertendo o particular en combustible teórico”, ofrecéndonos unha realidade “contraditoria e candorosa”.
En resumo: na busca do fundamento o único relevante é a busca, non só porque ese fundamento está máis alá do horizonte humano, senón porque ese humanismo que ao final todos buscamos no noso día a día depende máis do como que do qué. Depende máis de ser quen de admirar e deostar ao mesmo tempo a ciencia que de ser quen de replicar a intelixencia humana nun ser artificial. Un pode definirse como progresista e criticar a esquerda artística como arma do capitalismo. Un pode reivindicar a loucura e a transgresión e definir a vida boa con estes trazos que tamén serven para describir a sensación que un ten mentres le este libro: manter a alegría, a dignidade e a ilusión; saber cantar e bailar; rir cos amigos; dicir barbaridades; conseguir un non euclídeo equilibrio entre presente, pasado e futuro. Un pode criticar a Ilustración e defender o método científico. Un pode defender a igualdade e escribir un libro elitista. Ao fin e ao cabo, a filosofía de Marcos Lorenzo, e este é, sobre todo, un libro de filosofía, de filosofía ao modo nietzscheano, sabe que ademais da liña recta, existen as espirais, as traxectorias intermitentes, as nubes de puntos. E ese é (debo reiteralo) o aspecto máis novidoso deste libro no contexto da cultura galega actual, converténdose así nun libro, ademais de intempestivo, imprescindible, pero, precisamente por iso, por ser imprescindible, e tal e como está o mercado editorial e ideolóxico, quizais condenado a pasar desapercibido como me pasaría a min se un amigo común non me pedise que o presentase en Boiro. Porque, como di, moi ben dito, Pablo Seoane, este libro podía caer, pero non cae, nin na grandilocuencia nin na trivialidade.
E así é. Lendo este libro non sabemos que pensa Marcos Lorenzo sobre os diferentes temas, eternos e de actualidade que suscita, desde o problema presocrático da esencia ou o problema epicúreo da filosofía como medicina da alma ata os problemas das fake news, a I.A e a tecnofobia. Lendo este libro sabemos algo máis importante para un lector aberto, maduro e filosófico, ese lector que o século XXI necesita máis que nunca se aspiramos, como aspira Marcos Lorenzo, a que esa autodestrutiva esperanza que percorre o seu libro perda ese terrible adxectivo, autodestrutivo, e se converta niso tan cursi e revolucionario, tan tópico e tan auténtico, ao que todos, queiramos ou non, e lle chamemos como lle chamemos, aspiramos, a felicidade: lendo este libro, digo, sabemos, e ensaiamos co autor, o proceso polo cal Marcos Lorenzo chegará ás súas conviccións, firmes, sen ningún tipo de dúbida, pero, precisamente por iso, porque son firmes, provisionais e tentativas, de campo aberto, é dicir, ensaísticas, no sentido no que Montaigne empregaba esa palabra ou no sentido en que Nietzsche dicía que toda convicción é un cárcere. Por certo, e aínda que non sexa citado, probablemente porque adoita catalogarse como autor ortodoxo, Enser é na súa maneira de pensar un libro que bebe máis dese autor francés que dos outros heterodoxos oficiais que si se citan, xa sexan Bataille ou Heidegger, xa Borges ou Guattari. Por moitas razóns pero, sobre todo, porque Marcos Lorenzo sabe, como Gómez de la Serna, que o humor é ver por onde coxean as cousas, e sabe tamén que é unha secreción ineludible e orgánica do pensamento (de aí que se compare cun buxo, non cunha sequoia) cando se cuestiona sinceramente a si mesmo, xa sexa na torre illada dun castelo francés, xa sexa no círculo asembleario dunha cidade galega.
