A polémica suscitada polo Napoleón de Ridley Scott é tan vella como o cine de xénero histórico. Cando se discute o rigor ou fidelidade da recreación que o director británico fai da traxectoria vital do emperador francés, semella esquecerse que non é nin pretende ser un documento histórico, senón un relato concibido para a principal industria do entretemento do noso tempo.
Por que a polémica non acada igual intensidade cando se trata dunha novela ou mesmo dunha obra teatral? Coido que a resposta ten que ver co diferente “poder de verdade” que a imaxe transmite. Non é o mesmo ler en Guerra e Paz as impresionantes descricións que Tolstoi fai das batallas de Austerliz e Borodinó ca “ver” o espectacular despregue das tropas e escoitar o bruar dos canóns nunha pantalla panorámica.
A meirande parte dos miles de espectadores que asisten á proxección de Napoleón non se van preocupar por contrastar en fontes históricas se en efecto Napoleón se puxo persoalmente ao fronte da súa cabalería en Borodinó (seica aquel día padecía de hemorroides e xaora non puido montar a cabalo). Tampouco, e isto é ben máis relevante, se Borodinó foi unha vitoria francesa, como se lle fai dicir ao propio Napoleón no filme, ou máis ben rusa, como suxire Tolstoi. O poder persuasivo das imaxes cinematográficas acada un efecto de “verdade” que a mediación do relato escrito, e mesmo a representación teatralizada, non só non logra senón que nin sequera pretende.
A cuestión, logo, non debería ser a fidelidade a unha suposta “verdade histórica” do relato elixido por Scott. Mais iso non quere dicir que este non teña algunha responsabilidade. Os comentaristas franceses teñen todo o dereito de discutirlle a elección dunha perspectiva “inglesa”, que converte nun ditador ególatra a quen en Francia aínda se lle valora como un difusor dos ideais de igualdade e liberdade da Revolución Francesa mediante a exportación aos territorios conquistados do Código Napoleónico. Tamén o terían algúns que desde España reprochan o esquecemento da guerra española (as tropas napoleónicas foron derrotadas por vez primeira en Bailén e non en Rusia!). Porén para min estas son polémicas vacuas, incapaces de ir para alén das estreitas fronteiras do historicismo nacionalista.
O que eu lamento é que siga predominando unha visión do relato histórico na que os grandes acontecementos do pasado, neste caso un amplo decenio sanguento que deixou máis de tres millóns de mortos en toda Europa, aparecen como froito exclusivo da decisión iluminada dun reducido grupo de “grandes homes”, dito isto coa máis estrita literalidade, porque as mulleres son só parte secundaria no xogo do poder masculino. E as clases populares nin sequera asoman nun curruncho da pantalla, como non sexa na condición de carne de canón nas batallas ou, o máis lamentable, como populacho vingativo que acompaña a unha digna María Antonieta ata o cadalso.
Aquí si se ve ben que Ridley Scott abraza o relato contrarrevolucionario inglés fronte ao revolucionario da tradición republicana francesa, Burke contra Michelet. En todo caso, debatamos.
