Marc Riba e Anna Solanas son dous cineastas cataláns que levan vinte anos adicándose á animación stop motion. Durante estes anos teñen creado dezasete curtametraxes, variando entre obras de carácter máis infantil, como La Lupe i en Bruno, e de terror, como Violeta ou Cavalls morts. Nesta entrevista comparten connosco os seus inicios, algúns dos referentes que foron importantes para crear o seu estilo, algunhas anécdotas de todos estes anos… entre moitas outras cousas!
Como empezades a facer stop motion? Coñecíadesvos de antes?
Marc: Coñecímonos na ESCAC (Escola Superior de Cinema i Audiovisuals de Catalunya), onde estudábamos cine en acción real. Alí cada un de nós fixemos unha especialidade distinta, Anna especializouse en son e eu en direción artística. Xa de antes gustábanos a animación e decidimos facer de proxecto final de carreira unha curta de animación. A técnica que se aproximaba máis ao que nós tiñamos estudado, a imaxe real, era o stop motion. No stop motion traballas con decorados, con direción de fotografía… era o salto máis natural. A partir desa curtametraxe enganchámonos.
Nunha película de imaxe real temos máis ou menos en mente as funcións que hai durante a rodaxe: persoas adicadas ao son, outras ás cámaras, dirección, etc. Cales son as funcións no stop motion e cales desenvolvedes cada un de vós?
Anna: No noso caso, tanto Marc coma eu fomos sempre os guionistas e directores. Traballamos máis a nivel conceptual, á hora de facer storyboards, de pensar os planos… Pero durante a rodaxe si que temos funcións moi distintas. Marc é o construtor de decorados e de monecos. Para a construción dos monecos ás veces contamos coa axuda de Núria, que é a nosa deseñadora de personaxes. Eu teño un rol máis organizativo e son a ponte co resto da equipa, que se compón por unha fotógrafa e animadores. Teño, en definitiva, un rol máis de produtora e de dirección de actores, que neste caso é dirección de animadores. E xa na postproducción temos un montador… Como ves, moitos roles son comúns á imaxe real. O feito de que Marc e eu desenvolvamos varios roles durante a produción foi un dos segredos que nos permitiu perdurar tanto no tempo. Os nosos son proxectos de moi baixo custo, pois moita parte do traballo absorbémolo nós. Esta é a casuística que nos permite levar máis de vinte anos traballando e dezanove curtas na mochila, que son uns números realmente raros.
“Cando empezamos había bastante escola na liña de Tim Burton, que é un terror amable, e non había moita xente facendo un terror máis descarnado ou máis desagradable en stop motion, que foi o que empezamos a facer nós”. (Marc)
Que obras tedes como referentes?
Marc: Cando eramos rapaces, sobre todo obras como Pingu ou outras series icónicas de stop motion. Porque realmente a técnica ten algo que engancha: que se vexa que é algo corporal, que o podes tocar e que se move… Máis adiante, cando xa empezamos a facer stop motion, tamén tomamos como referencia toda esa animación bastante descoñecida dos países da Unión Soviética e de Europa do Leste. Todas as nosas curtas beben moito da animación checa; unha animación moi expresiva, pero pouco realista. É un estilo que nos influenciou moito. Tratamos de fuxir do hiperrealismo, que quizáis é o que se estila máis no stop motion actual. Por exemplo, cando empezamos había bastante escola na liña de Tim Burton, que é un terror amable, e non había moita xente facendo un terror máis descarnado ou máis desagradable en stop motion, que foi o que empezamos a facer nós.
Gran parte da vosa obra é cine infantil, pero un cine infantil que dá moito medo e moito mal rollo. É algo intencional? Como chegades a ese estilo?
Anna: Quizais o primeiro paso cara o cine máis escuro ou negro foi un autoencargo. Desfrutamos moitísimo facéndoo e tamén vendo a reacción da xente. Ver que a partir de teas, madeiras e uns brillos nos ollos a xente era capaz de empatizar e pasalo moi mal, foi como “uau”. Quixemos combinar este cine máis escuro co cine infantil porque reivindicamos moito que debe existir un cine infantil fóra do circuito comercial. Se os nenos só teñen acceso a X produtos que veñen de grandes estudos, paréceme que estás reducindo moito as fiestras que teñen ao mundo. Por iso quixemos sempre combinar ambos estilos.
Marc: Creo que somos capaces de levarnos ao noso terreo o tema estilístico. Podes poñer dúas curtas, unha ao lado da outra, e aínda que sexan de temáticas moi distintas, sabes que son da mesma persoa. Ambos teñen o noso selo, pero en dous rexistros moi distintos.
Anna: Tamén o facemos a nivel de saúde mental. Se pasas un ano nunha rodaxe cun ambiente moi denso e negro, ao ano seguinte apetéceche ver un pouco máis de raios de luz. Así que tamén vainos ben a nós combinar e intercalar.
“A animación tamén nos libera de problemas morais porque, dependendo dos temas que trates, traballando con actores é máis común chegar a puntos de autocensura. Temos rodado escenas que, se houbéramos traballado con actores, teríamolo pensado dúas veces antes de facelas”. (Anna)
Un dos elementos que me parece máis importante no cine de terror é a imaxinación. Cómo inflúe no voso proceso imaxinativo o feito de traballar con animación e non imaxe real?
Marc: A animación dáche moita liberdade: o feito xeral de non ter que poñerte límites que si que terías coa imaxe real. No que si temos que pensar é no noso estilo. Pero a verdade é que como estamos xa tan dentro e o desfrutamos tanto, é como que xa pensamos dende dentro del. A nivel de produción, por exemplo, se queres facer unha película de época, non tes que preocuparte por cousas que en imaxe real si que poderían supoñer un problema.
Anna: A animación tamén nos libera de problemas morais porque, dependendo dos temas que trates, traballando con actores é máis común chegar a puntos de autocensura. Temos rodado escenas que, se houbéramos traballado con actores, teríamolo pensado dúas veces antes de facelas. Por outra parte, cando eres espectador dunha película de animación é máis sinxelo coller distancia. Así que, como creadores, temos máis carta branca para meter o dedo na chaga ou retratar cousas que noutro formato poderían molestar.
Para min algo que diferenza as vosas películas das de terror en imaxe real é o carácter de pesadelo das vosas. Se vexo un filme de terror en imaxe real, percíboo como a experiencia de alguén, algo que alguén está vivindo; en cambio, as vosas curtas fanme ter a sensación dun pesadelo do que non podo escapar.
Anna: A min dáme a sensación de que estamos preto do concepto de conto clásico, que apela a sensacións universais debido a que a propia representación é claramente unha representación. Grazas a isto creo que as nosas historias poden chegar a máis xente, pero quizáis cada persoa pode verlle un subtexto diferente.
Marc: Tamén atopamos moitas veces a xente que lle sorprende a empatía que lle desperta un personaxe, ata o punto de chegar a esquecerse de que está vendo a un moneco, Dálles a sensación de que están vivos, pero á vez ven claramente que é un moneco! É esa dobre vertente: ves claramente que é falso, pero métete tanto que esqueces que o é.
Para min, un dos elementos que conseguen ese efecto de xerar empatía cos personaxes son os ollos. Concretamente pásame cos ollos da protagonista de Violeta, la pescadora del mar negro (2006).
Anna: É completamente intencional. Nós xogamos moito a que a mirada do moneco estea preto da cámara, como para integrar ao espectador. Non chega a ser nunca frontal, pero case. Tentamos transmitir a sensación de que te está interpelando. Concretamente, o xeito no que tratamos os ollos en Violeta parte dun erro: ti cando traballas con monecos teslles que facer buratos aos ollos, pero nesa curta decidimos traballar cuns ollos que son medio de cristal e, ao tentar facerlles o burato, non quedaban ben. Así que tivemos que buscar unha opción B, porque sen os buratos non podiamos mover os ollos para mostrar emoción en Violeta. A solución foi utilizar vaselina para darlle ao ollo ese brillo e esa sensación de estar vivo.
“O ano pasado estivemos nunha residencia de guión e dende entón ata agora levamos un ano traballando no guión dunha longametraxe, pero aínda nos plantexamos o seu proceso de producción a uns anos vista”. (Marc)
Marc: Aparte que ese mesmo erro deulle un plus ao personaxe de Violeta, que é esa mirada hierática, como de pouca sutilidade, que lle foi moi ben ao personaxe. Ao final o resultado gustounos tanto que xa adoptamos esa técnica para seguintes traballos.
Antes comentabas, Anna, que crees que ten que existir un cine infantil fóra do circuito comercial. Como levades ese modelo de “fóra do comercial” a nivel da vosa produción? Por onde intentades que circulen as vosas películas?
Anna: Mais do noventa por cento da financiación dos nosos proxectos son subvencións, ou ben da Generalitat ou do goberno de Madrid. Si que é certo que os proxectos de carácter máis infantil teñen un percorrido comercial máis longo, pero polo xeral a parte de exhibición supón unha parte económicamente mínima.
Marc: Pensade que somos un estudo moi pequeno, moi independente.
Anna: Traballamos así por decisión. O que máis valoramos é a liberdade á hora de crear. Quizais hai xente que ten o peto máis cheo, pero nós temos os mínimos cubertos e realmente priorizamos poder facer o que nos apeteza en cada momento e non ter que discutir con alguén se o personaxe X non pode facer ou dicir isto ou o otro. O que facemos é o que hai. Ao espectador pódelle gustar ou non, pero o que facemos sáenos do estómago, do corazón ou de donde saia.
Xa para rematar, queríavos preguntar polo formato de curtametraxe. Como é que decidístedes traballar sempre neste formato? Plantexádesvos facer longametraxe?
Marc: O formato curto é nun no que sempre nos sentimos moi cómodos. E ademáis sempre o reivindicamos como un formato en si mesmo, non como un paso intermedio para chegar a facer unha longa. E ata agora todas as ideas que tíñamos adaptábanse moi ben ao formato curto, tamén porque é no que estamos adoitados a traballar. Pero o ano pasado estivemos nunha residencia de guión e dende entón ata agora levamos un ano traballando no guión dunha longametraxe, pero aínda nos plantexamos o seu proceso de producción a uns anos vista.
