Co proxecto “Alén do lago”, o verinés Carlos Folgoso gañou este ano o Premio Galicia de Fotografía Contemporánea. As fotos que o conforman daranlle vida a unha exposición rotatoria que será inaugurada este mesmo mes de maio na cidade de Lugo. Antes protagonizaron o espazo expositivo do museo do Hermitage de San Petersburgo, e entre o 17 de abril e o 5 deste mes ocuparon unha das salas do edificio londinense Somerset House tras ser seleccionado o seu proxecto nos Sony World Photography Awards 2025. O circuito internacional pecharao en Nova Iorque, no Photoville de Brooklyn, tras recibir o premio Zeke á mellor fotografía documental (unha mirada moi persoal á Galicia rural) da Social Documentary Network.
Toño adoita chegar a casa con noces e di que llas regalou a súa moza, Rosa Mari, pero Rosa Mari só existe nos soños de Toño. Os veciños de Barcela prendéronlle lume á casa de Adolfo e Raúl mentres eles estaban dentro por mor de disputas polo monte comunal. María pasou toda a súa vida na emigración, deixando ao seu único fillo, Emilio, en Galicia; poucos anos despois da volta de María, Emilio morreu debido ó alcoholismo. Xesús construíu unha casa, pero nunca chegou a vivir nela. A poboación de Bestas reduciuse case á metade nos últimos cincuenta anos. A vila de Aceredo quedou conxelada no tempo en 1992 cando a auga do encoro de Lindoso a somerxeu. Tres décadas despois, o encoro quedou case seco, deixando ó descuberto os restos das vidas que unha vez prosperaron alí.
Todas estas narrativas comparten un fío: todas son orixinarias da Galiza rural, unha terra onde a realidade se mestura coas lendas, un territorio atrapado entre a riqueza das súas tradicións e os desafíos do seu presente. Unha zona que é refuxio climático grazas á abundante choiva, e que, na actualidade, enfronta un cambio de paradigma debido ao despoboamento do rural. Galiza loita, por unha parte, con problemas profundamente enraizados como o abandono das terras ou a emigración, mentres, por outra parte, afronta o reto de superar estes problemas por medio dunha industrialización que afectaría ó seu ecosistema natural.
O proxecto fotográfico
O proxecto “Alén do Lago” é unha exploración destas dinámicas sociais e medio-ambientais, e tamén unha ollada persoal á miña propia terra. Ademais de autor do proxecto, síntome á vez vítima e verdugo dos temas tratados. Son fillo dunha persoa falecida debido aos seus problemas de alcoholismo, e tamén neto de emigrantes (tres dos meus catro avós emigraron), e eu mesmo fun emigrante durante 15 anos. Algunhas das imaxes que compoñen este proxecto foron tomadas na miña aldea, na miña propia casa, ou na dos meus familiares. Sitios e persoas que son testemuñas de xeracións marcadas polo abandono e a loita por preservar unha identidade en constante ameaza.
Algunhas das imaxes foron tomadas na miña aldea (Atás), na miña propia casa, ou na dos meus familiares. Sitios e persoas que son testemuñas de xeracións marcadas polo abandono e a loita por preservar unha identidade ameazada.
Cunha mestura de realidades sociais e políticas con lendas e mitoloxías de Galicia, este proxecto pretende ser unha viaxe metafórica que entra nun espazo onde a nostalxia se cruza coa resistencia, e onde o deterioro da paisaxe se converte nun espello da loita por manter vivas as historias e os valores dun pobo. A través desta narrativa visual, o proxecto intenta transportarnos a un tempo indeterminado, onde os contrastes entre forza e opresión, ou tradición e modernidade, seguen marcando o pulso da Galicia contemporánea.
O nacemento deste proxecto está marcado pola dor. Durante varios anos estiven bloqueado por unha doenza na columna. Non poder conducir, non poder correr…, privacións que afectaron ó meu estado anímico. Correr sempre foi para min unha forma de liberación: cando corro, algo dentro de min se recoloca. Curiosamente, ningunha das imaxes que compoñen este proxecto foi tomada durante un período de actividade física; iso reforza a miña intuición de que estas fotografías naceron da dor. E quizais, a medida que me afasto dese malestar, tamén me vaia afastando dunha forma de fotografar máis profunda e máis sincera.
Todo o proceso que envolveu a este proxecto tivo unha cadencia moi natural e honesta. As fotografías son fragmentos dun diario persoal e emocional. Lémbranme sensacións vividas no momento do disparo: reflexións, nostalxia, instantes que xa non volverán. Ás veces penso que correr e fotografar comparten unha mesma esencia: ambas son estratexias para enfrontar a incomodidade, o tempo, a perda. Son actos que me manteñen conectado co presente.
Recordo unhas mazás podrecendo nunha fonte, unha casa flotando na auga, o sol cuberto por unha nube de fume, unhas gotas de choiva rompendo na superficie dun río… En moitas imaxes non hai nin forma nin volume, é como se quen as mira non se puidese apoiar nelas. Nesa falta de estrutura recoñezo unha limitación. A limitación que se apoderou de min por mor da dor. Cando fago estas fotos é como se non pensase. Non importa o por que, nin o para que, nin sequera o que. Só importa o acto. É o mesmo baleiro que experimento ao correr, ese momento no que todo desaparece. O xesto fotográfico converteuse para min nunha resposta á ausencia da carreira, unha maneira de darlle forma ao baleiro. Sinto que ao non poder correr por mor da dor, desenvolvín unha nova maneira de fotografar para acadar a mesma sensación que antes me daba o acto de correr.
A paisaxe humana que retrato
Falo con xente, explícolle que me gustaría retratalos. Moitas veces non sei responder cando me preguntan para que os quero retratar. Nin eu mesmo o teño claro. Só sei que sinto unha chamada, unha necesidade. Dígolles que estou facendo un estudo de Galiza, que quizais o día de mañá farei un libro. Ás veces isto funciona. Pero hai persoas que me conmoven profundamente e que, por algunha razón, non consigo fotografalas. Podo dicir que os mellores retratos son os que non fixen, os que están só na miña cabeza.
Ás veces xorden amizades, outras non, pero en tódolos casos a experiencia é fondamente transformadora. En calquera caso, cando me despido da xente á que retrato, sempre sinto que eu collín deles máis do que eu lles din.
Unha tarde de choiva, despois de varios días de camiñar entre fragas e ríos, atopei a Xosé, no medio do monte. Vive alí, baixo unha rocha, dende hai máis de corenta anos. Apenas fala con ninguén. Pasa os días facendo columnas coas pedras e, se chove, métese baixo a súa rocha a mirar para a choiva bater nas follas. Nunca o vira, só me falaran del, só o coñecía como quen coñece unha lenda. Invitoume a sentarme ao seu carón, na súa rocha. Pasei con el días enteiros. Faloume de Saturno: “Saturno volve cada trinta anos para mostrarche todo aquilo que evitaches ver: feridas, autoenganos, patróns tóxicos, egos, medos…” Xosé non me permitiu fotografalo. Comprendo o por que: ningunha imaxe podería representar o que el é. Xosé é a fotografía perfecta, esa que desexo tanto, que só pode existir no pensamento.
Nalgúns sitios, a xente mírame con distancia, con desconfianza. Non conecto, non son boa onda para eles. É difícil, pero intento ignoralo para poder seguir traballando. Sinto que o tempo que me dan alí é limitado, como se, sen dicilo, me estivesen a pedir que marche. E eu, por respecto, marcho. Pero a sensación de rexeitamento queda. Sinceramente, non busco a amizade das persoas que retrato. Só sinto que a súa vida é, dalgún xeito, incrible, e quero que esa vida forme parte da miña, aínda que só sexa cunha conversa. A conversa sempre é moito mais interesante ca calquera imaxe que poida tomar. Ás veces xorden amizades, outras non, pero en tódolos casos a experiencia é fondamente transformadora. En calquera caso, cando me despido da xente á que retrato, sempre sinto que eu collín deles máis do que eu lles din.
Noto un cambio de enfoque: antes deixábame levar polo tempo que a xente me ofrecía. Agora, impoño eu límites ó meu propio traballo. Este cambio de paradigma pode estar amosando unha nova forma de fotografar, unha certa impaciencia, un desgaste. Sexa como sexa, non quero loitar contra isto. Probablemente sexa a maneira en que saberei que o proxecto está chegando a súa fin. Ó final, todos estamos ao servizo da nosa obra. Como di Jorie Graham: “O tema destruirá as túas intencións e usarate para manifestar a súa realidade.” Iso mesmo é o que sinto eu: o proxecto xa ten vida propia, agora crece el só, amosándome a dirección cara onde teño que seguir.
