POESÍA
Irmá páxaro. Tamara Andrés. Ilustracións de María Montes. Cuarto de inverno, 2019
por Luz Pichel
cando os paxaros abandonaron a cidade
nós aínda eramos cativas e corremos a habitar
a vexetación desatendida
foi entón cando devimos eternas condenadas
mais a ferida da violencia xa estaba aberta
desde había moito tempo
antes incluso de calquera mitoloxía
fermentada na terra que
algún día iamos esquecer
as nenas nunca saben
que o golpe máis duro
é
o tempo
Poucas veces un poema abre tan bonitamente un libro. Poucas veces un prólogo tan axeitado coma o poema primeiro de Irmá paxaro de Tamara Andrés en relación ao libro. Desprégase desde esta primeira páxina a lectura dun relato atravesado por un poema que non o deixa acabar de ser relato coma se constantemente lle quixese trabar a boca á referencia que o sustentaría. Un poema, dixen. Penso que o libro enteiro ben se pode entender como un poema único aínda que fragmentado. É constante, e belísima, esa tensión entre o que se quere contar e o que non se deixa, porque sobre a liña do relato prevalecen unha vontade expresiva e reflexiva e outra vontade de traballo coa linguaxe que pertencen ao mundo propio da poesía.
Conviven neste libro, e xa neste poema, unha maneira de expresar a temporalidade propia do relato (cando, abandonaron, corremos, devimos) con outra que na súa indefinición enuncia o poema (desde había moito tempo, antes incluso de calquera mitoloxía). Desde outro punto de vista, o que se presentaba con certa intención de historia de aprendizaxe ou iniciación (dúas rapazas corren a vivir nunha vexetación deshabitada seguindo a liña de fuga dos paxaros fuxidíos), acaba sendo un exercicio reflexivo de memoria, unha ollada adulta volta cara a un pasado inocente (as nenas nunca saben /que o golpe máis duro/ é /o tempo).
Esa mesma tensión é a que se produce entre a constante referencia a unha certa localización xeográfica, como se a poeta estivese empeñada en situar “os feitos” nun lugar concreto como fan os relatos, e a constante negación de nomes que representen esa xeografía. A poeta escribe provincia, escribe capital, escribe vexetación deshabitada e de aí non pasa. Os nomes andan por alá dentro querendo saír pero a poeta tápalles a boca. Non quere isto dicir que non se escriba desde unha posición social e desde un lugar xeográfico perfectamente recoñecibles, pero ese coñecemento chéganos á lectura como chega todo en poesía, como nos chega o leite á boca sen que precisemos dicir vaca ou tal como a man dunha nena desenguedellando o seu cabelo pode nomear a escaseza (quen lea o libro verá que as comparacións non proceden da casualidade).
Entre o primeiro poema e o derradeiro queda unha certa trama moi pouco novelesca marcada pola ferida, unha ferida esencial tal como vemos xa neste poema primeiro, transcendida, que non se concreta nunha soa senón que se expresa nunha multiplicidade de golpes “catalogables”, sobre uns corpos infantís onde se cruzan tempo, historia e espazo e que se resume nunha forma de dolor que se quere recoñecer como para aniñala, paxariña ferida. Finalmente o tempo, ese golpe, é iso o que nos deixa: dolor. Unha dolor que neste libro é propia pero tamén é social, ou colectiva, ou delicadamente política e feminina. Recoñécese esa dolor e abrígase, ponse a cuberto no corredor que vai da casa da nostalxia á da esperanza pasando pola casa do amor.