Van corenta edicións dunha Mostra Internacional de Teatro, a MIT Ribadavia, edificadas sobre os alicerces daquel Abrente teatral, que desafiaba a longa noite de pedra da Ditadura franquista. Rematou a 40 MIT Ribadavia 2024 coa súa coprodución, con ButacaZero e o CDN de Madrid, de Iribarne, que pecha un ciclo. Así aconteceu o sábado 27 de xullo, con esa revisión teatral, en clave de sátira, de farsa, entre o Ubú President (1995) de Els Joglars sobre a figura de Jordi Pujol e Citizen (2011) de Chévere arredor de Amancio Ortega.
Unha revisión teatral da historia que nos trouxo até aquí, desde o nacemento de Fraga (1922) até os nosos días, máis dun século. Este Iribarne que pechou a 40 MIT é moito, tamén o era o personaxe en que se basea. É unha montaxe ambiciosa, de grandes dimensións, con carácter e xenio, como tamén o era o seu protagonista. É un traballazo a todos os niveis (dramaturxia, dirección, interpretación, movemento escénico que inclúe transformacións do espazo de xogo), tamén Fraga era o máis currante, o máis todo. Eu non rin tanto como boa parte do público, porque creo que aínda me afecta esa grisalla autoritaria que vén da Ditadura e que lastrou o noso país. Non vos riades, que o conto é triste! Os señoros non acaban de facerme moita graza, nin sequera coa arte excepcional do elenco, que estaba soberbio e fixo un traballazo.
Xusto antes do comezo da función, a través das mensaxes breves que escoitabamos cada noite, antes de que se levantase o pano invisible do Auditorio Rubén García do Castelo, sorprendeunos a despedida de Roberto Pascual, o director artístico da Mostra durante os últimos 15 anos, desde 2009, á fronte de 16 edicións do festival. Péchase un ciclo no que Pascual lle deu unha dimensión dramatúrxica á programación, para crear públicos e para construír un relato conectado cos asuntos máis relevantes da actualidade mundial e da nosa contorna. Cuestións que nos interpelan e revisión de temas intemporais e universais que cómpre actualizar.
Propostas de alta calidade nesta 40 edición
Se tivese que conceptualizar ese relato, tecido coa programación diversa e de alta calidade desta 40 edición, faríao pensando no asombro e na inquietude que me provocaron propostas como En mitad de tanto fuego de Alberto Conejero, dirixido por Xavier Albertí e interpretado por Rubén de Eguía (Madrid/Cataluña). Texto de altura literaria, poética e dramática, que concilia o lume da paixón amorosa homosexual entre Patroclo e Aquiles e o lume da guerra de Troia e de todas as guerras habidas e por haber, ou que nunca deixou de haber. Patroclo, personaxe secundario na Ilíada e no mito, pasa aquí a ser central, o seu espírito interpela ao heroe, tamén mítico, Aquiles, igual que nos interpela a nós, espectadores de varias guerras hoxe. Eros e tánatos, o amor e a morte, crúzanse, desafíanse póñense en cuestión, igual que se debate a procura da eternidade no efémero do amor (tamén do teatro), a nefasta procura da gloria, o enxalzamento da patria… O espectáculo baséase na concentración do actor e na musicalidade da palabra, nada máis e nada menos, cun apoio da luz, renunciando a efectismos escénicos, fuxindo da espectacularidade e do recrearse no lume das contendas ou da paixón sexual. Trátase dun traballo austero, de moita contención.
Asombro e a inquietude provocounos Villa de Guillermo Calderón (Chile). O asunto das torturas na Villa Grimaldi, durante a Ditadura de Pinochet, é abordado aquí desde a contemporaneidade, non só a nivel de época senón tamén de estética teatral.
O asombro e a inquietude que me provocou Villa de Guillermo Calderón (Chile). Lembro aínda o impacto que me causara hai máis dunha década no Valle-Inclán de Madrid. Malia o tempo pasado, volve a atraparme e a facerme pensar que as cousas no mundo non mudaron para mellor. É curioso como o asunto das torturas na Villa Grimaldi, durante a Ditadura de Pinochet en Chile, é abordado aquí desde a contemporaneidade, non só a nivel de época senón tamén de estética teatral. Explícome: non hai uns personaxes dramáticos marcados teatralmente, case parece que son as mesmas actrices, Francisca Lewin, Macarena Zamudio e Carla Romero, as que sentan arredor dunha mesa, coa pequena maqueta da Villa Grimaldi no centro, para decidir e votar, en comisión especial, qué facer nese espazo, se un museo da memoria, se a reconstrución total das edificacións… A intriga dramática sostense no feito de que elas mesmas non se coñecen e non saben tampouco, ou non nolo din, por que forman parte desa comisión. O caso é que as votacións vense reiteradamente frustradas por causa dun voto nulo que, en vez de pór si ou non, pon unha palabra mapuche utilizada pola esquerda como arenga de loita. Tampouco sabemos, até ao final, quen é a que boicotea a votación. Polo medio, tres discursos defendendo cada un deles diferentes opcións para a Villa e unha anagnórise final sobre a relación das tres rapazas coa historia dese espazo.
Nesa mesma tensión de compromiso con asuntos que nos interpelan, en clave de show circense, que nos divirte e nos fai escachar coa risa, pola tarde nun enclave privilexiado de Sampaio con vistas ao encoro de Castrelo do Miño, Cigani de Antón Coucheiro (Galiza), acompañado polos músicos Nico Portas e Raúl Andrade, fíxonos desfrutar do humor comprometido, respecto ás inxustizas que se dan coas persoas migrantes. Cigani é un xoguete cómico e político participativo, que esperta conciencias dun xeito ledo, algo moi necesario para os tempos que corren.
Nada se sabe do CDG e Culturactiva, un espectáculo que tematiza a discapacidade a través dos seus intérpretes, nun xogo metateatral a través da representación dunha versión de Filoctetes de Manuel Lourenzo.
Outra peza imbricada no relato do compromiso foi Eclipse total de Pont Flotant (Valencia), que nos conectou co gusto por fabular sobre o pasado e o futuro, non só da familia, esa árbore vital que vai alén do xenealóxico e se expande ás amizades e ao teatro, senón tamén ao mundo, porque a familia é o mundo. Álex Cantó e Jesús Muñoz son eles e, no xogo, sen afáns demostrativos nin exhibicionismos actorais, asumen as voces dos ancestros, igual que as das xeracións do porvir. E fano arredor dunha mesa familiar, no círculo do celebrar e do imaxinar, como chaves para coñecernos un pouco mellor. Humor tenro e imaxinativo co que abordan, ademais, o tema da morte.
Das marxes para o centro é o traxecto de Nada se sabe do CDG e Culturactiva, dirixido por Ignacio García e Fran Rei, coa interpretación de Rubén Bargiela Sierpes, Corina Alfonso Maña, Elvis García Torres e Alba Chao García, que se estreou o 26 de xullo no Auditorio do Castelo. Un espectáculo que tematiza a discapacidade a través dos seus intérpretes, nun xogo metateatral a través da representación dunha versión de Filoctetes de Manuel Lourenzo. Hai humor desenfadado na auto-presentación das dúas actrices e dos dous actores. A dramaturxia parte e recupera, para os leigos na materia, o ensaio Quod nihil scitur (Que nada se sabe) do galego Francisco Sánchez o escéptico (Tui, 1550 – Toulouse, 1623), precursor da dúbida metódica cartesiana. Hai reivindicación lúdica a través da representación teatral que fan de Filoctetes, o heroe abandonado por Aquiles e os seus nunha illa, porque xa non lles servía para a batalla. A metáfora do ser humano descartado e illado serve, ademais, para brincar coas posibilidades de subverter os “encasillamentos” das supostas adecuacións actorais aos personaxes. Ao trocar de personaxes poñen en cuestión as certezas, que non son máis ca prexuízos, segundo as cales un actor ou unha actriz serve ou non para facer tal ou cal papel (no teatro e na sociedade). Deste xeito, Nada se sabe non é só unha interpelación á nosa ignorancia e prexuízos, senón tamén á liberdade e á igualdade no que atinxe á realización persoal, poñendo en dúbida a suposta “normalidade”. O espectáculo, ademais do xogo actoral, integra efectos escénicos que procuran momentos de atractivo visual e atmosférico, con evocacións mitolóxicas.
A danza foi o principio desta 40 MIT, que abriu con Dique de Nova Galega de Danza, con dirección e dramaturxia de Marta Pazos e coreografía de Belén Martí Lluch, sobre a forza das mulleres, con base na historia da construción do dique da campá de Ferrol.
Outra das marabillas desta edición foi Mover montañas de Alberto Velasco (Madrid/Castela e León). É a segunda vez que vexo este sortilexio, a primeira foi en Dansa València, e volvín a emocionarme. Hai algo moi fondo que vén dos rituais ancestrais dos pobos, do seu folclore e tradición (non os da aristocracia ou os das igrexas), as máscaras (a da señora, a matriarca, a das cintas de cores, ou o rostro enigmático de cerámica, reparado á maneira do kintsugi), os movementos e a liberación transgresora e queer respecto aos canons de beleza e de xénero dun bailarín e non só. Alberto aquí é moito máis ca un bailarín, é un oficiante, unha maga, un ser extraordinario que, ao danzar, move montañas.
Porque a danza foi o principio, non só o das artes escénicas, senón tamén o desta 40 MIT Ribadavia, que abriu con Dique de Nova Galega de Danza, con dirección e dramaturxia de Marta Pazos e coreografía de Belén Martí Lluch, sobre a forza das mulleres, con base na historia da construción do dique da campá de Ferrol. Unha forza sublimada no escenario pola intensidade do cromatismo visual. O segundo grande espectáculo foi tamén de danza: Zona franca de Alice Ripoll e a Cía. Suave (Brasil), que eu tamén vira na última edición de Dansa València, e que está pegando moi forte a nivel internacional, polo frenesí e o eclecticismo vitalista que fan estourar en escena.
En resumo, a 40 MIT compuxo un relato poliédrico, que tece inquedanzas moi enraizadas no momento actual e que o fai dun xeito asombroso a través de pezas moi diversas, nas que, independentemente do estilo e da poética, se deixa sentir un compromiso moi fondo.
