ANA LUISA BOUZA, socióloga

Vostede é analista de aplicacións informáticas, socióloga, e ocupou cargos políticos, pero actualmente ten unha especial dedicación aos medios de comunicación…

Si, participo moito nos medios. Interésanme moito. E é moi importante que haxa medios en galego non só pola lingua, senón por ter un espazo onde se representen o noso presente e o noso futuro.

Hai moito fake news na prensa galega? Acredita nos que din que practicamente toda ela é un fake?

Toda non, pero a comunicación da Xunta está fundamentalmente formada por fakes. Esa idea de que se establece cada semana no Consello da Xunta un compromiso para futuro, que eles mesmos saben que non se vai levar adiante, do que nunca se dan cifras de consecución, nin nunca se analizan ata que punto se cumpriron os compromisos, para min é un fake.

“Creo que a garantía de que os medios privados teñan a raia os seus intereses económicos é que haxa uns medios públicos que lles dean a réplica, e para iso é necesario que estes sexan autónomos do goberno de quenda á hora de tomar decisións”.

Pero iso sería ás veces propaganda política, algo previsible nun goberno que quere vender o seu produto, non?

Creo que a propaganda política ten que ver coa construción dun relato, pero cando se fan propostas concretas de que se van a investir tantos millóns, ou a abrir tantos centros, e despois non hai unha comunicación de que eses millóns non se investiron, ou eses centros non se abriron, esas noticias son fakes. Creo que si, hai moita manipulación informativa no mercado, é dicir, cando se establece de que se fala.

Iso recorda a famosa axenda setting, de Cohen: o medio non reflicte a realidade, fíltraa e decide cales son as cuestións que van estar na opinión pública…

Si. Por exemplo, creo que La Voz de Galicia é un medio de comunicación que claramente vive do fake, e que ten traballado relatos de apoio aos gobernos que lle interesan e de oposición aos gobernos que non lle interesan, tanto no ámbito local -na Coruña, claramente- como no ámbito nacional, apoiando a Feijóo. E hai que lembrar que o ano pasado tivo máis dun millón de euros de financiamento público.

O problema, xa que logo, é o da deterioración da credibilidade da prensa?

Pero é que creo que as manipulacións e os fakes son posibles porque esa prensa ten credibilidade, pois se non a tivese, a xente non tragaría as mentiras que conta, ou as medias verdades.

Hai moita poboación desinformada en Galicia?

Creo que hai moita poboación que acredita neses medios de comunicación.

Que suxire?

Non hai unha fórmula única, pois se a houbese xa se tería feito. Creo que é importante que fronte a ese financiamento masivo por parte do poder e a dereita, a poboación que temos máis ou menos conciencia apoiemos financeiramente, pero non só, aos medios propios. Aos que están a pé de rúa, e que contan outra realidade.

Asúmese como tópico que sen xornalismo non hai democracia, pero moitos medios elixen as subvencións gobernamentais e, no canto de periodismo, ofrecen outra cousa… Tamén acontece que os políticos cando chegan ao poder non gustan dos medios críticos…

Creo que o importante é o que lle interese á sociedade. Hai unha clara relación entre o espazo ideolóxico que defenden determinados medios e o espazo ideolóxico do mundo partidario. E aí pode haber unha relación de amizade ou inimizade. Estámolo vendo. Pero tamén depende moito da posición en que está cada partido en cada momento. Está claro que unha prensa crítica co poder interésalles aos partidos que están na oposición e unha prensa amable co poder interésalles aos partidos que están no goberno. Independentemente de cal sexa. Por iso, o importante para que haxa unha prensa libre e sostible no tempo é que sexa crítica non dende os intereses do partido que está na oposición, senón dende os intereses das maiorías sociais. Ou simplemente que conte o que ve o xornalista: que non haxa censura.

A minguada, en moitísimos casos, autonomía do xornalista, como denuncian moitos profesionais …

Claro. Autonomía á hora de decidir. O xornalismo, por riba de quen estea no goberno, ten que ter esa capacidade de descubrirlle á xente o que está pasando, e que os políticos non deixan ver.

“A comunicación da Xunta está fundamentalmente formada por fakes (mentiras). Esa idea de que se establece cada semana no Consello un compromiso para futuro, que eles mesmos saben que non se vai levar adiante, do que nunca se dan cifras de consecución, nin nunca se analizan ata que punto se cumpriron os compromisos, para min é un fake”.

Os políticos non deberan ter presente que hai determinadas liñas vermellas que non deben traspasar na relación cos medios e, por suposto, ao revés tamén?

A realidade é que o mundo da comunicación é un eido empresarial, onde as empresas o que queren fundamentalmente é sosterse e gañar diñeiro, e que estamos nun momento de precarización coa aparición dos medios dixitais e a información gratuíta, que fai que estas empresas teñan que sobrevivir de maneira diferente a como o facían hai vinte anos. A precarización dos propios salarios dos xornalistas é unha cousa estarrecedora. Creo que esta é a realidade que vivimos. Por outra banda están os medios públicos, que non teñen que vivir nesa competición económica para manterse, e onde debería haber un compromiso, para que tivesen autonomía. Porque ese enmarcado da información que presenta cada medio é imposible de eliminar: a cuestión é quen define ese marco. O xornalista? O xefe de redacción? A empresa? E con que motivos? Porque unha empresa privada ten uns anunciantes e se non se debe ás subvencións, igual débese aos anunciantes… E que é peor: que se deba a unha subvención do goberno amigo de quenda ou a un anunciante?

Pero o problema non sería que ese medio, por ser crítico, perdese un ou dous anuncios… O grave sería se a súa xestión o levase á dependencia vital dese anunciante, político ou comercial, o que podería convertelo nun panfleto. Ou non?

Claro. Eu creo que a garantía de que os medios privados teñan a raia os seus intereses económicos é que haxa uns medios públicos que lles dean a réplica, e para iso é necesario que estes sexan autónomos do goberno de quenda á hora de tomar decisións.

Dende as diferentes administracións non teñen sido infrecuentes as chamadas esixindo unha cámara da tele pública para que se cubra tal ou cal rolda de prensa dun alto cargo… A intervención directa na escaleta, vaia…

Creo que isto sería o menos grave do que está sucedendo.

Sinxelamente póñolle un exemplo ilustrativo de como se traspasan con total naturalidade esas liñas vermellas…

Si, pero peor é que o presidente da Xunta, cando lle fan unha pregunta, diga que como o que a fai é un cámara, non contesta. E que non haxa ningún xornalista na sala que se levante e repregunte. Iso si que é sintomático do que está pasando cos medios de comunicación en Galicia.

Os partidos e as segmentacións ideolóxicas

Que mudou dende o 8-M no plano legal e real?

Cambiou o marco. Os partidos políticos percibiron que a loita feminista ten unha axenda e non atendela ten un custo electoral grave. E isto é moi importante. E, dende o punto de vista da sociedade, foi un momento de identidade para as mulleres: de visión e concreción dunha identidade positiva e de futuro. De sentirse orgullosas de estar aí. Pero tamén é verdade que estamos nunha sociedade de momentos, e son impactantes e vanse tapando uns aos outros. Non estamos vivindo nun mundo que se constrúe con ladrillos, senón nun mundo líquido que se constrúe con ondas. E os ladrillos permanecen e constitúen estruturas estables, pero as ondas van e veñen, e hai que ser conscientes diso.

Os partidos políticos precisan unha transición en materia de xénero ou co das listas cremalleira xa o teñen todo feito?

Non todos os partidos teñen a mesma situación respecto do protagonismo das mulleres nas estruturas dos partidos. Dende as listas paritarias, as cotas, que empezaron en Galicia, tanto no PSOE como no BNG, puxeron as mulleres que ao mellor non terían collido responsabilidade política en postos de decisión. Iso xerou máis mulleres na acción política dentro dos partidos. Creo que esta tarefa non está rematada e imos ver agora nas municipais cantas son cabezas de lista nos concellos. Aínda que estas medidas extraordinarias non deberían instalarse para sempre. As cotas deberían xerar un cambio de cultura dentro das organizacións políticas, que levase a medio prazo a facelas totalmente innecesarias. Nas direccións dos partidos cada vez hai máis equilibrio, pero non no que fai ao liderado. Neste momento temos a Ana Pontón no BNG e acabouse.

Dentro dos partidos prodúcese esa sororidade na relación entre mulleres ou é algo máis teórico e o que hai é unha dura competencia interna, idéntica á que pode haber entre homes?

Non coñezo a vida interna de todos os partidos, pero dos que teño noticia si que se produce, sobre todo nos que hai estruturas organizativas de mulleres, o que non evita que as mulleres como individuos teñamos ambición, cada unha a nosa, e pelexemos dentro das organizacións, cos medios democráticos, o que ás veces significa competir con outras mulleres. De feito, ser muller ás veces é unha baza favorable para ter presenza, porque a organización demanda mulleres visibles e, ás veces, en troques, é unha eiva, porque obriga a competir entre as mulleres por ese posto. Pero son compatibles esa solidariedade á hora de demandar que haxa máis mulleres e esa competencia á hora de cumprir as nosas ambicións como individuos.

O nacionalismo dividido. O PSOE tampouco está para botar foguetes… Albisca realmente un cambio político en Galicia?

A segmentación do espazo político xa non é unha característica da esquerda. A dereita está polo menos divida en tres, cando hai poucos anos o PP englobaba todo o voto da dereita. A segmentación é algo co que todo o mundo vai ter que lidar. Ao PP vánselle acabar as súas maiorías absolutas, así que probablemente nos próximos anos veremos alianzas que nos van parecer extraordinarias, como por outra parte está sucedendo en toda Europa. Caso español e caso galego incluído, este último un pouco diferente coa presenza do nacionalismo. Pero o do bipartidismo español era un caso extravagante no espazo europeo, quizais coa excepción de Gran Bretaña, que ten un sistema electoral de circunscricións unipersoais un pouco diferente, que leva consigo un sistema bipartidista. Creo que hai que articular a diversidade, que veu para quedar, e non podemos vela coma síntoma dunha enfermidade. Non é a enfermidade da esquerda a segmentación, é a realidade da esquerda.

O problema está na xestión desa diversidade?

Pero isto é como a xestión do minifundio, que é unha estratexia moi boa ante a globalización, e teriamos que velo como algo moi positivo en política. Por que ten éxito esta segmentación? Porque a xente non ten que votar co nariz tapado, pode votar o seu programa. A xente de dereita que era filofascista e votaba ao PP facíao co nariz tapado, e agora pode votar Vox, e iso forma parte dunha socioloxía electoral coa que non podemos traballar como se fose un espellismo para desaparecer.

Conflitos internos e estratexias electorais

Hai demasiados actores nesta segmentación e con curtocircuítos irreparables? En En Marea, xudicialización dos enfrontamentos, en Podemos, Errejón ao seu… As eleccións están aí… Como se xestiona isto?

Con dificultade. Coido que non hai que perder de vista que temos o mesmo obxectivo político. Que somos compañeiros e compañeiras de alternativa ao PP en Galicia, e que as diferenzas que se dirimen de maneira combativa deben resolverse a través da negociación. Hai que traballar máis isto. Estamos condenados a entendérmonos. Hoxe, Enrique Gómez Reino nunha entrevista negouse a entrar en críticas a Villares.

Pero xa o fixera, e de que maneira…!

E que? Ao mellor reflexionou e pensou: xa non é momento de facer isto. Agora a outra cousa… Cando vivimos momentos de intensidade na competición, iso non pode crear fisuras irrecuperables porque estamos condenados a entendérmonos.

Ese entendemento vai acontecer en En Marea?

Ten que pasar: vai pasar. A xente que levamos moitos anos militando volvemos facelo con xente coa que pensabamos que nunca iriamos a tomar un café. Por pura necesidade. Creo que é importante esta perspectiva, poñer esa distancia, e distinguir entre os adversarios e os compañeiros, que non son os teus adversarios. Nin sequera o son os compañeiros de alternativa ao PP: BNG, En Marea, Podemos, Esquerda Unida… Incluso o PSOE… Está claro cal é o noso obxectivo e debemos intentar non desviarnos. Está moi ben poñer corazón na política, pero hai que poñer cabeza, porque estamos xogando coas cousas de comer da xente. O debate por quen manda está ben, pero hai que ter a capacidade de superalo.

Villares vai sobrevivir nesta loita interna?

O seu liderado vaise agrandando segundo vai superando dificultades. Porque o carisma é coma un mito e constrúese coas cousas imposibles. Exemplo de carisma construído é o de Aznar. O carisma de Beiras constrúese coas súas vitorias electorais. Cando todo o mundo o daba por morto, volve a aparecer e volve a gañar. O de Villares é un caso de carisma en construción, medrou porque tivo unha vitoria que parecía imposible e ten unha solidez como persoa de esquerdas e ética, fundamental para un partido que a puxo como fundamento principal.

E que me di dos outros líderes municipais: Noriega, Ferreiro, Suárez… Cal é a liasion que ten que haber para que o tractor funcione e dea virado na leira?

Os alcaldes das cidades son coma os baróns no PSOE. Son importantes porque teñen tirón electoral, pero ás veces convértense en vasos chineses, que dicía Felipe González.

Pero non sería suicida prescindir deles?

Eu non creo que ninguén fale de prescindir deles. Unha organización que pretenda construír unha alternativa ao PP en Galicia non pode prescindir de ninguén, e moito menos de activos electorais desta potencia. Sería bastante suicida. Pero tampouco creo que En Marea estea nese proceso. A diversidade que hai dentro obriga a definir estratexias diferentes, hai que contar quen ten maioría para definilas. E ese contar maiorías sempre xera unha crise, que pode ser de crecemento. Esta é a fórmula nova de facer política. Nada máis rematar o proceso de primarias, Villares comprometeu o seu apoio aos alcaldes das Mareas.

Pero agora En Marea é coma un magma tectónico… Se se puxese un sensor, rexistraríase actividade sísmica…

Eu creo que o líquido é máis auga que lava. A cousa ten máis que ver coas mareas, e nese sentido o nome da organización ten moito que ver con esa liquidez, cun espazo político que non ten lindeiros, que está en continuo movemento. E xestionar o movemento é moito máis complicado, porque hai que ter capacidade para adaptarse ao momento. E, por outro lado, é unha organización que ten máis difícil burocratizarse, un dos perigos das políticas máis estándar.

“A diversidade que hai dentro de En Marea obriga a definir estratexias diferentes, e hai que contar quen ten maioría para definilas o que sempre xera unha crise de crecemento. Esta é a fórmula nova de facer política. Nada máis rematar o proceso de primarias, Villares comprometeu o seu apoio aos alcaldes das Mareas”.

O relato da unidade popular segue xerando hoxe tanta expectativa como en plena crise?

Creo que si. O problema é a credibilidade que teñan as forzas que sosteñan ese relato. Dicía Lakoff: sé o cambio que queres. É dicir, tes que demostralo. Tes que ter un mínimo de consistencia no que propós. Pódense simplificar mensaxes, ben eliminando matices ou sintetizando a diversidade. A primeira fórmula é moi doada de facer, pero pode acabar sendo unha mentira. A segunda é máis complexa, pero sempre hai unha verdade detrás.

No caso de Podemos e do movemento Errejón, estamos ante un exemplo de que a poscrise lle pasa factura á cohesión dos movementos populistas?

Creo que o que pasa con Errejón ten que ver coa necesidade de que Podemos se defina. Podemos dixo que o que quería era integrarse en candidaturas de unidade popular. As confluencias non son propiedade de Podemos. Podemos participa e, cando se iniciou este proceso, dixo que o facía con xenerosidade, mais isto non pode implicar que diga despois: eu apoieivos, agora dádesme tres postos de saída… Entón, Podemos ten que definirse. Errejón tomou a decisión da unidade popular, e pode facelo porque non precisa ninguén que o apoie para ser o candidato. Non necesita ascender para chegar a selo, ten a súa propia persoa como moeda de cambio.

Que nodos estarían fallando na sociedade rede de En Marea? Comunicación, finanzas, xestión interna…?

En Marea é unha organización nova que tivo que afrontar ser segunda forza política sen ter practicamente unha estrutura organizativa. E cunha estrutura territorial que non é propia da organización, senón que está baseada nas mareas municipalistas. Eu vivo na Coruña e podería ser integrante de En Marea Atlántica, e non selo de En Marea. E ao revés. Iso significa un tipo de organización completamente diferente á estrutura normal dun partido político territorializado.

E a que conduce isto?

A unha xestión máis complexa.

Pero con improvisación diaria ou hai un guieiro previo detrás?

Non se improvisa dende o momento que se recoñece que a estrutura territorial municipal é a das mareas municipais. Está definida, pero dunha maneira diferente. Iso quere dicir que a autoridade nacional e as locais non son dous chanzos da mesma estrutura, senón dúas estruturas diferentes. Ou, como dicías, dous nodos diferentes. Non obedece un e o outro ordena, senón que teñen que traballar interconectados. A sociedade en rede estrutúrase en nodos que non son xerárquicos senón iguais entre si. Iso crea unha rede moi interesante pero complexa de xestionar. É máis doado que manden uns e outros obedezan. Na dereita a obediencia ten un gran valor, na esquerda considérase igual a submisión e non ten ningún valor.

______________________