por Rexina Vega
Hai pouco vin ‘Soc mare’, un documental de Cristina Hernández e Anabel Abril producido por RTVE Catalunya. Alén do interese da reflexión sobre a maternidade, un aspecto crucial da vida que semella comezar, por fin, a ser pensado por moitas voces a un tempo, impresionoume o diálogo que se establece entre mulleres que son e non son as mesmas. Porque a grande orixinalidade da formulación radica no feito de xuntar na mesma cinta entrevistas a nais novas, interrogadas nos primeiros anos oitenta, con outras que nos mostran esas nais, xa vellas, respondendo a preguntas idénticas a aquelas que lles fixeran hai case corenta anos.
O feito de continuar na vida cando moitos sucumbiron dá testemuño dunha enorme solidez. Esa tamén é unha imaxe posible da última vellez: seres extraordinarios, seres limítrofes co abismo que, desprovistos de identidade e de intereses, habitan cara adentro, na pureza do presente.
As nais interrogadas por Cristina e Anabel son agora xa anciás, seres máis pequenos, case diminutos, sentados á beira do camiño. A maioría viven soas nos seus pisos baleiros da gran cidade. Ecos e fotografías por todas partes, cuartos ateigados de vivencias. Non, a vellez non é minimalista.
Aí as están, dentro dos seus pisos, convertidos en atalaia, observando, observando o que pasa cando non pasa nada, só tempo, xente, coches, nubes…
Ao ser interrogadas polas entrevistadoras, ao poder volver verse na forza da mocidade, no fragor da crianza, sorrín. Estas anciáns compadecen a inxenuidade das mulleres que foron, aquela rotundidade que a vida posterior desmentiu, crebou. Agora estas nais vellas saben que o seu outro eu equivocouse, que foi monstroso ás veces, tamén sublime: estas vellas son conscientes de que daquela comprendían moi pouco do que pasaba ao seu redor. Agora si, agora que comezan a perderse para si mesmas, empezan a albiscar o verdadeiro sentido, as consecuencias de cada acto, a lóxica da maraña.
Aparecen moitas nais neste documental, moitas vidas de fillos enfermos ou sans, felices ou desgraciados, pero, curiosamente, as diferenzas, ao cabo, non parece importar demasiado. Fosen cales fosen as vicisitudes o que vexo é a asunción, a aceptación plena do que non pode nin debe ser cambiado. Un sorriso agradecido ante o final, a piques de traspasar o limiar. O único que queda é o amor, parecen, parafraseando a Agustín, dicir todas.
Sorpréndeme esa fortaleza nuns seres que imaxinamos desamparados, cada vez máis sós na súa casca. Supoño que esa sorpresa non provén senón da falta de pensamento sobre a vellez extrema por parte dos aínda non vellos, como se ese estadio nos fose radicalmente alleo ou exótico. Se tivese reparado máis, decataríame de que ser vello non é ser vítima, que ser vello, en realidade, é ser resistente, alguén que sobreviviu.
Porque o feito de continuar na vida cando moitos sucumbiron dá testemuño dunha enorme solidez. Esa tamén é unha imaxe posible da última vellez: seres extraordinarios, seres limítrofes co abismo que, desprovistos de identidade e de intereses, habitan cara adentro, na pureza do presente.
Elas, soas non seus pisos, debruzadas nos peitoris das ventás, ao asexo dun raio de sol, do eco in lontano da vida, entran no dominio do silencioso, do interno, do inaccesible. Case invisibles, na periferia da política e do mercado, experimentan un tipo descoñecido de liberdade. Se cadra a máis total.
Esas nais, que foron xa donas da súa vida, que se afirmaron na maternidade, no traballo asalariado, que se divorciaron das parellas, que mercaron a súa propia casa, esas están comezando a chegar agora a vellez extrema e con elas reinvéntase tamén a ancianidade. Como acompañalas agora os que somos aínda fillos e fillas? Porque, a diferenza das xeracións anteriores, as novas anciás non se están deixando arrumbar ao pé da lareira como un tronco reseco. Non, non van ceder o seu dominio conquistado, non están afeitas a submisión, a render contas ou pedir esmola.
A maioría das vivendas unipersoais en España está habitada por mulleres de máis de 65 anos, e os que aínda somos fillos e fillas vivimos esa nova realidade cunha angustia que medra. Aceptamos a súa soidade desexada ou permitímola? Con que dose de equilibrio non culpable poderemos acompañar a aquelas nais que se adentran con dignidade e consciencia na quietude dos días iguais, no desapego dunha liberdade vulnerable?
