Corrosión no financiamento dos servizos públicos, o FLA e as bolas de neve de débeda

Hai algo máis dun ano publicaba unha análise titulada “Débedas públicas, mellor lonxe dos mercados” (12/11/2023) centrado no asunto do Fondo de Liquidez Autonómica (FLA) sobre o que, na recente Conferencia de Presidentes, se comprometeu Pedro Sánchez a facer unha proposta de condonación a cargo da débeda do Estado [1]. Para elo convocaríase un próximo Consello de Política Fiscal e Financeira a celebrar no mes de xaneiro próximo.

Como dicía naquela ocasión o recurso a ese Fondo foi un mecanismo de excepción para enfrontar a insuficiencia do financiamento e o deterioro dos servizos públicos asociados a crise do ano 2008 coa súa xestión neoliberal. E aínda a día de hoxe nos estamos a recuperar daquela treboada perfecta: ingresos fiscais en caída e crecentes demandas de servizos públicos.

Algo antes daquela análise –en maio de 2023– publicaba outra previa sobre a corrosión do conxunto dos servizos públicos nas Comunidades Autónomas, en relación ao deterioro medio no Reino de España [2]. O lector interesado pode revisar esas dúas análises pois apenas vou aquí a cruzar e comentar dous resultados dos mesmos.

Así, cando ordenaba de menor a maior deterioro dos servizos públicos nas Comunidades Autónomas, comprobábamos que o factor determinante era o crecemento demográfico. Pois un insuficiente financiamento previo e, sobre todo, posterior a crise de 2008 estaba a castigar sobre todo a aquelas nacionalidades e rexións nas que medra moito a súa poboación fronte as que non o fai. Nun recadro poño en verde as de menor deterioro e en vermello as que o tiveron maior.

Así Valencia (-4) e Galicia (+4) son dous casos claros, de grande deterioro no primeiro e de menor deterioro no segundo. Sucede que en Galicia entre 2000 e 2020 a poboación estivo estancada mentres que na Comunidade Valenciana medrou un 22%, ou nas Canarias un 35%. Cousas de ser un país minguante.

¿O recurso ao endebedamento con ese fondo (FLA) ten que ver con esta corrosión? Así debera ser porque o financiamento directo da débeda autonómica nos mercados financeiros privados aínda complicaría máis a insuficiencia de ingresos. Pois unha Comunidade que con unha cifra negativa no ranking anterior non acuda ao FLA estará provocando empeorar aínda máis a cobertura dos servizos públicos (sanitarios, educativos, dependencia, etc.) dos seus cidadáns polo pago de intereses de mercado. E, máis aínda, se se permite o luxo de facer rebaixas fiscais aos contribuíntes (persoas ou empresas) de maiores ingresos. Que, como veremos, será o caso de Madrid.

O Banco de España [3] (páxina 274) ofrece os datos do endebedamento total das CC.AA. e do recurso ao FLA en xuño de 2023. Poño ordenadas (as que teñen usado máis de dez mil millóns do Fondo citado) segundo o maior uso porcentual do FLA noutra táboa, xunto a Madrid e País Vasco que non fixeron uso. E tamén figura Galicia que usou 2.759 millóns. Na táboa observamos a relación directa do recurso ao FLA co nivel de endebedamento, pero tamén co deterioro dos servizos avaliado na  análise previa.

A excepción é Castela-A Mancha que recorre ao FLA e ten un alto endebedamento autonómico, a pesar do seu escaso deterioro relativo (con todo hai que dicir que a súa poboación medrou un 17%). Semella que conseguiu así evitar un grande deterioro dos servizos a cargo de endebedamento total e tamén do FLA.

Pero non son excepcións nin Galicia nin o País Vasco. Este porque o seu excepcional sistema de concerto fiscal lle permite un escaso deterioro, cun escaso endebedamento e sen entrar no FLA. E Galicia porque dada a súa atonía demográfica pode acadar un menor deterioro dos servizos públicos relativo á media española, cun endebedamento menor que a media, e cun escaso recurso ao FLA. Son “éxitos” de farol de ser un país desnortado e minguante [4]. Iso si, para rematar cunha moito peor cualificación de calidade dos servizos que Castela-A Mancha.

 

Madrid neste asunto practica ideoloxía neoliberal pura e dura. Pois cun deterioro dos servizos públicos moi superior ao de Galicia (4 nós, -1 eles, pois a súa poboación medrou un 26%) se permite rebaixas fiscais, escaso endebedamento relativo e non facer uso do FLA. Claro está que o Banco de España nos informa de que  duplica a carga por intereses (por euro de débeda) pagada aos seus prestamistas respecto da media do reino de España. Co que os prestamistas de Madrid estarán contentos, pero a cidadanía do común penso que menos ao sufrir as consecuencias.

Madrid imparte así unha doutrina neoliberal que pagan os usuarios dos seus servizos, mentres na Comunidade Valenciana, Murcia ou Catalunya [5] o FLA lles permitiu paliar en algo a galopante corrosión derivada do crecemento da demanda de servizos e dun sistema de financiamento autonómico agónico e desfasado, a cada paso máis endebedado. É o que hai: Valencia co 43% do PIB en débeda autonómica e, dela, o 84% no FLA marca o máximo. Antes da DANA.

Por iso penso, máis aló da quita do FLA a cargo de débeda “federal” do Estado que propón Sánchez, que a corrosión dos servizos públicos en España so se poderá superar cunha reforma fiscal progresiva que leva moito tempo por chegar. E que bancos, eléctricas e Ibex35 non queren ver nin en pintura.

Isto non se vai a superar facendo unha reforma do financiamento autonómico na que as nacionalidades máis ricas ou ben poidan seguir a facer catecismo de fiscalidade regresiva (Madrid), ou ben (caso de Euskadi… e pronto pode que Catalunya) se busquen a vida atendendo só o financiamento dos seus cidadáns (federalistas para as débedas, pero non para os ingresos). Porque  sen un cambio radical do sistema fiscal do Estado este sería o camiño do sálvese quen poida: un modelo formalmente autonómico pero no fondo confederal e neoliberal.